مبانی علم اقتصاد (3): بازارها

اقتصاد هرجامعه تحت تأثیر رفتار و روابط بین خانوار و بنگاه ها شکل میگیرد؛ به این ترتیب که خانوار به عنوان تأمین کننده ی عوامل تولید یعنی سرمایه و نیروی انسانی، و مصرف کننده ی کالا و خدمات ایفای نقش کرده؛ در مقابل نیز بنگاه ها به عنوان مصرف کننده ی عوامل تولید، با به کارگیری سرمایه و نیروی انسانی، دست به تولید زده و تبدیل به تأمین کننده ی کالا و خدمات مورد نیاز جامعه میشوند. در اصل، چرخه ی اقتصاد جوامع مختلف، تحت تأثیر کنش های متقابل خانوار و بنگاه ها، شروع به فعالیت میکند.
برای درک ساده ترِ این جریان دَوَرانی میتوان با استفاده از نمودار جریان درآمدی هزینه ای، چرخه ی اقتصاد را به شکل زیر به تصویر کشید:
آنچه از این نمودار قابل استنباط است، شکل گیری مفهوم بازار در اثر مبادلات خانوار و بنگاه ها با یکدیگرست. مفهوم بازار نه به یک زمان و مکان خاص، بلکه به سازوکاری که منجر به مبادله بشود، میپردازد. مبادلات میتواند در در فروشگاه ها، در تالار بورس، بر بستر اینترنت، در مراکز خرید و ... به انجام برسد. به بیان ساده تر: هر فضایی که در آن خریداران و فروشندگان با یکدیگر مرتبط شده و تجارت کنند، بازار نامیده میشود. بنابراین بازارها توسط دو گروه مصرف کنندگان با قصد تقاضا و تولیدکنندگان با قصد عرضه تشکیل میشوند.
انواع بازار:
بازار رقابتی (رقابت کامل):در بازارهای رقابتی دو ویژگی عمده به چشم میخورد؛ اولاً کالاهای عرضه شده در بازار رقابتی، از کیفیتی نسبتاً هم سطح و یکسان برخوردار هستند و ثانیاً تعداد خریداران و فروشندگان محصول مورد نظر بسیار زیاد است، به طوری که با کاهش یا افزایش خرید و فروش توسط یک خریدار یا فروشنده، تغییری در قیمت بازار رخ نمیدهد. از طرفی از آنجا در این نوعِ بازار هزاران فروشنده در برابر تعداد کثیری خریدار قرار دارند، امکان گرانفروشی از فروشنده سلب میشود. به عبارت دیگر در بازارهای رقابتی رفتار جمعی خریداران در تقابل با رفتار جمعی فروشندگان، منجر به نوعی تعادل در قیمت کالا و خدمات خواهد شد. بازار میوه یا گوشت مثال خوبی از این نوعِ بازارهاست.
بازار انحصاری (انحصار کامل):در بازار انحصاری به ازای کالا یا خدمات عرضه شده، فقط یک فروشنده وجود دارد. فروشنده ی انحصاری را اصطلاحاً انحصارگر می نامند. در این نوع از بازار قیمت گذاری محصولتوسطانحصارگر انجام میشود. برای نمونه بازار خط تلفن ثابت تحت شرایط بازار انحصاری به فعالیت پرداخته و شرکت مخابرات در حکم انحصارگر میباشد.
بازار انحصار چندجانبه:در بازار انحصار چندجانبه، تعداد محدودی از فروشندگان به عرضه ی کالا و خدمات خود مشغولند. رقابت جزئی و یا گاهاً تبانی در قیمت گذاری از ویژگی های بازار انحصار چند جانبه به شمار میرود. بازار شرکتهای هواپیمایی و اپراتورهای تلفن همراه از این نوعِ بازار محسوب میشوند.
بازار رقابت انحصاری:در بازار رقابت انحصاری هرچند تعداد فروشندگان زیادست اما محصولات عرضه شده دارای تفاوت هایی با یکدیگر میباشند و هر محصول قیمت خاص خود را دارد. شدیدترین نوع رقابت و پرهزینه ترین تبلیغات، در این نوع از بازارها مشاهده میشود. میتوان از بازار تلفن همراه یا رایانه های رومیزی به عنوان بازار رقابت انحصاری نام برد.
آرمین اسدزاد
لینک قسمت اول
لینک قسمت دوم