درباره موسیقی. لیست گوشه های آوازی ایران
لیست گوشه های آوازی ایران
آواز ها ، ردیف ها ، گوشه ها و نغمه های دستگاه های هفتگانه موسیقی ایران
مکتب اصفهان
استاد عباس کاظمی*
ردیف
آواز افشاری
آواز دشتی
آواز ابوعطا
دستگاه شور
دستگاه ماهور
آواز بیات ترک
۱
افشاری
دشتی
ابوعطا
رهاب
ماهور
بیات ترک
۲
راست
کرد بیات
امیری
سیخی
راک کشمیر
مهدی ضرابی
۳
عبری
سروی
گنج سوخته
طرز
پس ماهور
دوگاه
۴
صدری
دیلمی
ده ناصری
قرچه
مجلس افروز
امیری
۵
صبری
سملی
میگلی
رهاب مسیح
آتشدانه
نحوی (۱)
۶
سرحدی
حاجیانی
بهجت افزا
کرشمه
کرشمه
گنج سوخته
۷
مبرقع
جونقانی
مجلسی
داغستانی اول
ابول
موبدی
۸
دره گزی
غم انگیز
لیلی و مجنون
داغستانی دوم
ملانازی
راک خراسان
۹
عاشق کش
دیلمان
هزار دستان
تخت خسرو
فروز ماهور
راک کشمیر
۱۰
صلایی
گیلگی
زیرکش
اورنگی
داد
راک عبدالله
۱۱
خجندی
کوهستانی
حجاز
ملانازی
روح افزا
خجسته ترک
۱۲
نهیب
خلیل خوانی
حیاتی
سماع صوفیان
بسته نگار
عقده گشا
۱۳
مویه افشاری
دماوندی
جغتایی
نغمه قمری
شکسته
مجذوبی
۱۴
ایلخانی
جانگداز
رهاوندی
شبدیزی
فیلی
روح الارواح
۱۵
عراق
زرقانی
شیرین بیان
خسرو و شیرین
دلکش
مهربانی
۱۶
قرایی
بیات شیراز
کرد بیات
ماورالنهری
گردانیه
بهبهانی
۱۷
حزین
ارمی
گل ملیح
راوندی
طرب انگیز
شهابی
۱۸
زنگنه
قاسم آبادی
کوچه باغی
برازجانی
سوز و گداز
خوارزمی
۱۹
دل انگیزان
بیدگانی
محیر
نخجیری
حصار
گشایش
۲۰
قفل رومی
مراد خانی
امیر خانی
زیر افکن
شهناز
قطار
۲۱
دیر راهب
اسکندری
حجاز مصری
شور
سلمک
شکسته
۲۲
مسیح
دره شوری
کشته و مرده
رضوی
مثنوی ماهور
شکسته قره باغ
۲۳
زنگوله
بیات راجه
چهارباغ یا چهارپاره
آشوروند
راک هند
۲۴
مثنوی افشاری
خجسته
یتیمک
شهر آشوب
نغمه راک
۲۵
عشاق
رامکلی (۱)
طوسی
دوبیتی
۲۶
عذار
رامکلی (۲)
حاج حسنی
نحوی (۲)
۲۷
عزال
گبری (۱)
صفا
حزین
۲۸
بوسلیک
گبری (۲)
سوز و گداز
مثنوی ترک
۲۹
عشیران
حسن موسی
ملک حسینی
۳۰
طرب انگیز
پهلوی
راز و نیاز
۳۱
کتایونی
عشاق
سروستانی
۳۲
لری یا تنگسیری
شهر آشوب
جهرمی
۳۳
شهر آشوب
مهرگانی
دشتستانی
۳۴
شهناز
نغمه باربد
لرستانی
۳۵سلمکشهنازگریلی
۳۶چهار تحریرسلمکگریلی شستی
۳۷مثنوی دشتی
مثنوی ابوعطا
شهناز
۳۸سلمک
۳۹حسینی آذربایجانی
۴۰ مثنوی شور
این اولین بار است که ، گوشه های اصیل آوازی مکتب اصفهان ، به صورت کامل در یک سایت اینترنتی قرار می گیرد. تمامی این گوشه ها ، بدون هیچ گونه تغییری در نام آنها و همچنین جایگاه آن ها در دستگاه ها و آواز های مختلف ، نوشته شده است. گوشه ها و نغمه هایی که عیناً از مرحوم سید رحیم ( متولد سال ۱۲۳۲ هجری خورشیدی ) ، بنیانگذار مکتب اصفهان ، سینه به سینه توسط شاگردان ایشان نقل شده است تا به دست استاد عباس کاظمی رسیده و روایت این گوشه ها ، با زحمات ۲۰ ساله استاد کاظمی ، در اختیار شاگردان ایشان و ما قرار گرفته است.
با نگاهی به نام گوشه ها و بررسی جایگاه آن ها در آواز ها و دستگاه ها ، ممکن است سوالاتیدرذهن شما ایجاد شود: نام برخی از گوشه ها را تا به حال نشینده اید و برای شما ناآشنا می باشد - نام بعضی از گوشه ها که در مکاتب دیگر در دستگاه و آواز دیگری قرار دارند ، در این لیست در دستگاه دستگاه و آواز دیگری آورده شده اند و یا سوالهای دیگر ...
اما این را بدانید که آواز اصیل ایرانی و مرجع آوازی ایران همین گوشه ها می باشد و ردیف آوازی نوشته شده ، برگرفته و جمع آوری شده از گذشتگان و موسیقی دانان گذشته است که بدون تغییر مانده است. شاید اکنون دوباره این سوال به وجود آید :از کجا معلوم که این گوشه ها و ردیف ها ، ردیف اولیه و مرجع موسیقی ما باشد ؟اولین بار گردآوری گوشه های مختلف از نواحیمتفاوت ایرانو تالیف ردیف ها توسط سید رحیم و نایب اسدالله در اصفهان ، صورت گرفت و سپس اساتید مکتب اصفهان به مناطق مختلف رفته و مثلا در تهران ، آموزش هایی در زمینه آواز و موسیقی ، منتقل شد. که اگر به گوشه های موجود در مکتب در شیوه تهران نگاه کنید ، خواهید دید که بسیاری از این گوشه ها موجود نیست و یا تحریف شده و با تغییراتی خوانده می شود ،که حتی این تغییرات در انتقال بعضی از گوشه ها به آواز و دستگاه دیگر هم دیده می شود !
البته این مطلب را هم در نظر بگیرید که فقط بحث تعداد گوشه ها نیست که مکتب اصفهان را از دیگر مکاتب متمایز می کند. هر چند که تعداد گوشه ها نیز مهم است ، زیرا که ندانستن ونداشتنهر یک از گوشه ها ، به منزله نبودن و از دست دادن ناحیه و خاکی از این سرزمین است زیرا که این گوشه ها ، همه متعلق به وجب به وجب خاک ایران است. این فقط یک بعد قضیه است. ولی به قول یکی از دوستان،مکتب اصفهان فقط به صرف گوشه های آن متمایز نشده است ، بلکه حالت ها ، زیبایی شناسی تحریر ها و لحن آواز و ... همه و همه در ایجاد آوازی زیبا و دلنشین ، موثر هستند.
●تحریر
تحریر ها در این گوشه ها بر خلاف شیوه تهران ، شمرده و دارای اصول است و هر گوشه تحریر خاص خود را دارد واین تنوع تحریر ها می باشد که باعث لذت بردن شنونده از آواز خواهد شد. مثلا این گونه نیست که خواننده بر اساس حس و حال درونی در لحظه خواندن آواز ، یکی از تحریر ها را انتخاب کرده و از آن برای درآمد و فرود استفاده کند ! ( البته این به معنای نفی بداهه خوانی نیست ... بداهه خوانی بحثی جداست که در آینده به آن می پردازم. ) به عنوان مثال گوشه مثنویافشاری دارای ۱۱۴ تحریر است.
استاد کاظمی درباره تحریر ها می گفت:در آن زمان علم ریاضی و عروض را با موسیقی توام می دانستند و مثلا اگر کسی یک دوبیتی را دستگاه ماهور می خواند قبول نمی کردند ! و بر اساس اصول تلفیق شعر و موسیقی نمی دانستند. از نظر ریاضی تعداد تحریر ها را حساب می کردند و کمتر یا بیشتر قبول نداشتند ! انواع تحریر داشتیم ، مثلا تحریر عراق ۱۰ عدد بود و باید با همین تعداد خوانده می شد. آنهایی که استعداد داشتند پیش استاد زانو می زدند و می آموختند. استاد " نور علی برومند " زمانی نزد استاد حسین یاوری در اصفهان آمده بودند و از دقت استاد یاوری در اجرای فواصل و ریزه کاری های موسیقی بسیار تعریف می کردند.
حالا شما در نظر بگیرید که چگونه باید حدود ۴۰۰ گوشه و نغمهرا ، با تحریر های اصولی و دقیق و با حالت های خاص هر گوشه ، فرا گرفت ؟! چند سالاین آموزش هابه طول می انجامد ؟ این همان فرقی است که باعث می شود بسیاری از هنرجویان ، به شیوه تهران متمایل شوند و همانطور که می بینیم ، به تعداد زیاد آوازه خوان داریم ، ولی نه کسی آواز می خواند و نه کسی به آواز کسی گوش می دهد ! توضیحات بیشتر درباره گوشه ها را ، به مطالب بعدی موکول می نمایم ...
*استاد عباس کاظمی، یک نانوا بود. آموزش ایشان از اساتید خود ، ۲۰ سال به طول انجامید. ( در ۳ مهارت آواز و نی و شعر ) اوج آواز یک فرد در سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی است که برای استاد کاظمی مقارن با سالهای بحرانی جامعه ایران مثل کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ تا اوایل انقلاب ۵۷ ایران بوده است . در آن زمان اگر کسی وضع مالی خوب و پول کافی داشت ، شرایط فرق می کرد و می توانست کنسرت برگزار کند و یا آثار خود را ارایه دهد ، ولی متاسفانه استاد کاظمی شرایط مالی خوبی نیز نداشت. ( اگر در آثار آقای شجریان هم نگاه کنید ، خواهید دید که اکثر آثار برجسته ایشان و کنسرت ها بعد از انقلاب بوده است ) . بعد از انقلاب و در سال ۶۲ ، استاد کاظمی در سن ۵۳ سالگی سکته قلبی کرد و توان جسمی خود را از دست داد و سکته نیز کمک شایانی ! به مهجور ماندن بیش از پیش ایشان کرد.
از این سال به بعد استاد کاظمی به انتقال مطالب خود ، نزد دیگران پرداختند و شاگردان بسیاری را به جامعه تحویل دادند. از جمله آقای نعمت اللهی که جریان آن را برای شما شرح دادم و هم اکنون ایشان در شیراز مشغول تدریس نی هستند و بسیاری از افراد دیگر که در اصفهان و تهران و ... به فعالیت های هنری می پردازند. پس ایشان از انتقال مطالب به دیگران دریغی نداشته اند ...