آموزش وزن شعر به زبان ساده- قسمت دوم

آموزش وزن شعر به زبان ساده- قسمت دوم
احتمالا این دو روز، حسابی وزن هر مصرع و شعری که گیر آورده اید گرفته اید و حالا می خواهید با دانستن اختیارات و قوانین و استثنائات، دانسته های جلسه ی اول خود را کاربردی کنید.
*
اولین نکته ی جلسه ی دوم این است که جز دو مورد استثناء، ما همیشه این هجاهای کوتاه و بلند را که حاصل تقطیع هستند «چهارتا چهارتا» جدا می کنیم و به هر چهارتایی یک رکن می گوییم. پس وقتی می گویند ارکان عروضی همین «چهار تا هجاها» را می گویند.
*
اما مهم ترین استثنای این جلسه آن است که وقتی هجای کشیده ای (سه حرفی) داشته باشیم که از «صامت» (حروف الفبا) + مصوت بلند (ا، ای، او) و «ن» تشکیل شده باشد استثنائا به هجای بلند تبدیل می شود.
*
خب این که خیلی سخت شد به زبان ساده اش اگر هجایی اینجوری بود: جان جین جون، دان دین دون، سان سین سون، کان کین...
*
مثلا طبق آموخته های جلسه اول «باران» می شود: با ران یعنی _ _ U
*
اما طبق استثنایی که این جلسه خوانده ایم «ران» هجای بلند محسوب شده و «باران» می شود: _ _
*
در انتهای مصرع ها و نیم مصرع ها (تعریف نیم مصرع را بعدا خواهیم خواند فعلا با آن کاری نداشته باشید) ممکن است سه حالت اتفاق بیفتد:
*
1- مثلا «دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند» هجای آخر می شود «دند» که هجای کشیده بوده و می شود: _ U
*
2- مثلا «سالها پیروی مذهب رندان کردم» هجای آخر می شود «دم» که هجای بلند بوده و می شود: _
*
3- مثلا «من مست و تو دیوانه، ما را که برد خانه؟!» هجای آخر می شود «ن ِ» که هجای کوتاه بوده و می شود: U
*
هجاهای کشیده و بلند در انتهای مصرع بیشترند و کمتر به هجای کوتاه برمی خوریم ولی نکته در اینجاست که هر سه مورد هر هجایی داشته باشیم به هجای بلند تبدیل می شود!!
*
یعنی «زدند» را در انتهای مصرع می نویسیم: U _ (هجای کوتاه پایانی حذف می شود)
*
یعنی «کردم» را در انتهای مصرع می نویسیم: _ _
*
یعنی «خانه» را در انتهای مصرع می نویسیم: _ _
*
یادمان باشد که این اتفاق ها فقط در آخر مصرع می افتد!
*
حالا با دانسته های جلسه ی اول و دو استثنایی که در این جلسه آموخته ایم ده مصرع (پنج بیت) ابتدایی مثنوی معنوی را تقطیع کنید و به شیوه ای که اول پست گفتم هجاهای کوتاه و بلند ایجاد شده را چهارتا چهار تا جدا کنید. جلسه ی بعد هم استثنای جدیدی را خواهیم آموخت و هم این تمرین را مرور خواهیم کرد.
■
سيد مهدى موسوى