ترانه سرائی گام سه و چهار!

گام سه
بیوگرافی اردلان سرفـــــراز یکی از چهار ضلعِ مربعِ ترانه ی ایران
اردلان سرفراز شاعر و ترانه سرای ایرانی است که عشق و غربت،
و زندگی ایرانیان مهاجر درون مایه اصلی سروده های وی به شمار می رود.
اردلان در مرداد ماه سال ۱۳۲۹ ، در شهر داراب متولد شد .
شهری در جنوب استان فارس که تنها سه ساعت تا دریا و بندر فاصله دارد .
وقتی او آمد ، حضورش همه ی دلخوشی پدر شد ، پدری که در مرز ۲۰سالگی
ایستاده بود و تجسم همه ی آرزوهای دور و درازش را در اردلان جستجو می کرد
و بدین سان بود که بر خلاف عرف و عادت آن روزگار ، در تمام لحظه ها ،
اردلان هم نفس پدر بود . دوره ی ابتدایی را در مدرسه ی شهرآزاد زادگاهش
گذارند و پس از آن به دبیرستان امیرکبیر ( یا به روایتی دبیرستان فردوسی ) همان
شهر رفت .
اولین بار شوق نوشتن و سرودن را مادرش در او به وجود آورد اما شروع
زندگی شاعرانه ی او در سال اول دبیرستان در دبیرستان فردوسی با تشویق یکی
ازاستادانش به نام دانشمند شروع شد , استادی که برای اولین بار او را با ارزش
نوشته ها و اشعارش آشنا کرد. استادانی دیگر هم بودند که نقششان در شکل گیری
زندگی شعری او کم نبوده است که عبدالرحیم معزی از جمله ی آن استادان است.
وقتی سیکل اوّل را تمام کرد ، به شیراز آمد و در دبیرستان سلطانی اسم نوشت .
اردلان بعد از گرفتن دیپلم متوسطه ، در رشته روان شناسی و علوم تربیتی مدرسه
عالی پارس پذیرفته شد و به تهران آمد و در همین دانشکده فارغ التحصیل شد .
در تهران سرفراز به اتفاق پسرخاله هایش خشایار و اسفندیار ، و برادران مجاب ،
آپارتمانی در خیابان پارک ، که آن زمان تلویزیون خوانده میشد اجاره کرد .
زندگی در تهران برای او طاقت فرسا می نمود ، به ویژه آن که به دلیل بیماری پدر،
شیرازه ی زندگی او ، سه برادر ، یک خواهر و مادرش ، از هم گسسته بود .
در آن روزها توسط پسرعموی مادرش
(حسین سرفرازی شاعر و روزنامه نگار آن زمان)، برای کار در رادیو ایران ،
به ابراهیم صهبا معرفی می شود و بدین سان کار ترانه سرایی را آغاز می کند.
آن هم در شرایطی که در دوره ی دبیرستان بارها و بارها در مسابقات ادبی
جراید مهم آن روزگار ، به عنوان شاعر برگزیده ، معرفی شده بود و
اشعار نیمایی و غزل های بسیار نابی می سرود .
خود اردلان ، بارها گفته است ، تحوّل دنیای شاعرانه اش را مدیون
عبدالرحیم معزّی می داند ، معزّی هم دوره ی تحصیلی منوچهر آتشی در
دانشسرای مقدماتی است و با دنیای آتشی بسیار آشنا . او کتاب های آتشی
را به اردلان می سپارد و در خانه کوچکش هر روز غروب جلسه ی
شعر خوانی دو نفره برگزار می کند . به گونه ای که وقتی اردلان به تهران
می آید ، در اولین فرصت به دیدار آتشی می رود . شاعری که دیگر از
آوازهای خاک کم کم فاصله گرفته بود .
اردلان در رادیو به برنامه ی «جوانان» می پیوندد ، برنامه ای که هنرمندان فراوانی
را به عالم موسیقی معرفی می کند . در همان آغازین روزهای حضور در
برنامه ی رادیو ، ، با دوشعر «قصّه ی شهر سکوت» که برای آن فریدون شهبازیان
موسیقی می نویسد و «اگه یک شب تو برگردی دوباره» که توسط دکتر
محمّد سریر آهنگسازی و به وسیله ی محمّد نوری خوانده می شود ،
تولد یک ترانه سرا ، با آینده ای روشن ، نوید داده می شود .
در سال ۱۳۵۱، هنگامی که اردلان در اردوی سربازی حین تحصیل به سرمیبرد
پدرش ، سالار تمام قصّه ها و شعرهایش بی آن که زمانه فرصتی برای آخرین
بدرود بگذارد ، بر اثر بیماری سیروز کبدی از خاک به افلاک پَر می کشد و
اردلان تنها ۲۴ساعت دیر می رسد ، زمانی که پدر به خاک سپرده شده است و
حسرت آخرین وداع ، بغضی می شود که هنوز راه گلوی او را بسته است .
او ناچار شد به زادگاه خود بازگردد آن هم برای سوگواری در غم پدر در راه
همین سفر به زادگاه بود که ترانه ی جاده خلق شد. ترانه ای که به خوبی حال او
را در آن لحظه توصیف می کند.
همچنین ترانه های دستای تو و چشم من نیز حاصل همان سفر است و اندوه بی پایان
او برای از دست دادن پدر. با مرگ پدر ، دنیای شاعرانه ی اردلان سخت طوفانی
می شود ، چنان که از او شاعری دیگر می سازد . او با اشعار «جادّه» ،
«دستای تو» ، «چشم من» ، «دو پنجره» ، «اون منم» ، «گنجشکای خونه» ،
«دو راهی» ، «کویر» و....
قصّه رنج ها و اندوه بزرگش را برای مردمش روایت می کند .
او حتی امروز نیز صادقانه و بی هیچ آرایه و پیرایه ای ، راوی رنج های
خویش است .او ترانه ی غریب آشنا را در ستایش عشق پاک مادرش به پدرش
سروده بود که همیشه بی صبرانه منتظر بازگشت همسر به خانه بود.
اردلان با ترانه هایش ، مرز خاص و عام را پشت سر گذاشت و ثابت کرد که
شعر روشنفکرانه ، خاصّ طبقه ای یا گروهی از اجتماع نیست و شاید به همین
دلیل باشد که هیچ ترانه سرایی به اندازه ی او آثار گل کرده در میان مردم نسروده است .
و این نکته زمانی به اثبات رسید که تعداد فروش صفحه ی ۴۵ دور مرداب او ،
در ایران ۱۴میلیونی آن روزگار ، از مرز یک میلیون گذشت .
مرداب ، زندگی نامه ی همه ی جوانان جهان سوّمی بود و جالب این که آمار
فروش کارهای او در بالا و پایین شهر یکسان بود و این ویژگی منحصر به فردی
است که در هیچ یک از همتایان او وجود ندارد .
اردلان در سال ۱۳۵۴، در حالی که هنوز به عشق روزهای کودکی اش می اندیشد ،
ازدواج می کند و شعر «عسل» را برای او می سراید .
زندگی «شاعر» با «سوادگر» یک دوزخی است .
بالاخره این پرده ی پُر از نمایش دروغ و تزویر در سال ۱۳۵۹به پایان می رسد و
خود او در آن باره می گوید «همه چیز مانند یک سوء تفاهم بود!»
اردلان در آغازین روزهای سال ۱۳۶۲جلای وطن می کند وبه آلمان میرود،
در همین سال پیشنهادهای کتبی و شفاهی زیادی از امریکا به سمت او سرازیر
بود اما او نمی خواست ونمی توانست بگونه ترانه های رایج، ترانه بسازد واعتماد
مخاطبانش را، کسانی که از آغاز تا به امروز با ترانه های او زندگی کرده اند
در قماری حقیر برای گذران زندگی وبه خاطر یک مشت دلار از دست بدهد.
او ترجیح داد در حومه ی دوسلدورف یک کارگاه چوب بُری (شرکت قاب سازی )
به عنوان کارگر ساده کار کند، با تنی خسته و وجدانی آسوده.
او در طول زندگی در کشور های مختلفی همچون آلمان، اتریش، یونان، ترکیه،
ایتالیا، آمریکا و ... روزگار گذرانده است و شاید برخی از این اشعار زاده این
سفرها باشد.
او همچنین تن به بازی های سیاسی رایج نمی سپارد و به همه ی مدعیان
وطن پرستی یک «نه» بزرگ میگوید! چرا که معتقد است این ها حتی فرهنگ
اصیل ایران زمین را هم تبدیل به دکان کرده اند تا گوش خلق را ببُرند .
او می نشیند و مانند قافله سالار شعر امروز ایران – نیما – در خلوت
شاعرانه ی خویش ، دردهای مشترک مردمش را به زبان شعر ، بیان می کند .
او از سیاسی کاری و سیاست بازی متنفر است و به همین سبب می کوشد تا از
این آشفته بازار ، دور باشد ، چرا که معتقد است سخنرانی ها ، بزرگداشت ها و...
تنها کارنامه ی حضرات را پُر می کند که بله ما هم کار می کنیم و هنوز زنده ایم .
درحالی که او زندگی را در میان رنج و محنت مردمش جستجو می کند و می کوشد
غم و اندوه بزرگ تاریخی آنها را فریاد کند .
او با خوانندگانی همچون : ابراهیم حامدی ( ابی )، داریوش اقبالی، و گوگوش
همکاریهاریهای فراوانی داشته است. از جمله خوانندگان دیگری که همکاریهای
انگشت شماری با اردلان سرفراز داشته اند می توان از : فرهاد، ستار،
مازیار، معین، هایده، شکیلا و ... یاد کرد.
در میان آهنگسازان نیز او با فرید زلاند، واروژان، بابک افشار، تورج شعبانخانی،
محمد حیدری، منوچهر چشم آذر، و حسن شماعی زاده همکاری داشت .
لازم به ذکر است که مدتی پیش دو کتاب شامل گزیده ای از ترانه های وی به
نامهای "از ریشه تا همیشه" و "سال صفر" چاپ و منتشر شد که بخش عمده ای
از زندگی نامه فوق برگرفته از این دو کتاب است.
امروز چه بخواهیم و چه نخواهیم اردلان سرفراز یکی از قله های رفیع ادیبات
معاصر سرزمین ما است . کسی که صداقت و درستی اش در سروده هایش تبلور
یافته است . او مثل آینه پاک ، زلال ، صمیمی و راستگو است ، حتی اگر سخنش
تلخ باشد . و شاید به خاطر همین کیمیا باشد که مخاطبان او طیف بسیار گسترده ای
را در بر میگرد و همگان با سروده های او همزاد پنداری می کنند . او از مرز
۵۰ سالگی گذشته ، در حالی که هنوز به مشابه سروده اش «قلندر» قلندروار
زندگی می کند و از هر چه رنگ تعلق پذیرد آزاد است .
او همیشه زمزمه می کند :
گر چه آلوده فقرم ، شرم باد از همتم
گر به آب چشمه ی خورشید دامن تر کنم
و او این بیت خواجه شوریده شیراز را زندگی می کند و رمز مانایی آثار او
نیز در همین نکته نهفته است که هیچ گاه به مخاطبان خویش خیانت نمی کند .
حتی اگر در برابر پیشنهاد های وسوسه انگیز قرار بگیرد ، یا رفیقان ، نارفیقی کنند
و او را از حقوق حقه ی آثارش محروم کنند .
هر یک از ما با شعرهای او به شکلی یگانه زندگی کرده ایم ، عشق ورزیده ایم ،
دل بسته ایم ، گسسته ایم و گریسته ایم . این مثلاً مقمدمه شاید ادای دین کوچکی باشد
به چهره ای که ۳۰سال به گونه ای مدام ، درحافظه ی تاریخی سرزمین ما
حضور داشته است و در راه اعتلای فرهنگ و ادبیات سرزمین ما رنج برده است .
از اردلان دور از ما سخن می گویم .
راز بزرگ ترانه های او در این جمله خلاصه می شود :
«اگر می خواهی باورت کنم باید رنج ببری»
گام چهار
بیوگرافی شهیار قنبری یکی از چهار ضلعِ مربعِ ترانه ی ایران
شهیار قنبری زاده ۶ مرداد ۱۳۲۹ خورشیدی در تهران، شاعر، ترانه‌سرا ،
آهنگساز، نمایش‌نامه‌نویس، فیلم‌ساز، روزنامه‌نگار، برنامه‌ساز رادیو و تلویزیون
و آوازخوان ایرانی است.
شهیار فرزند حمید قنبری صداپیشه و خواننده ایرانی است.
گاه نام وی به اشتباه شهریار گفته می‌شود.
زندگی شهیار قنبری به سال ۱۳۲۹ در خانواده‌ای اهل هنر به دنیا آمد.
کار ادبی را از نوجوانی آغاز کرد و در آن زمان برای نشریه اطلاعات کودکان
داستان کوتاه می‌نوشت، گاه نیز اشعاری می‌سرود.
سپس برای ادامه تحصیل در رشته ادبیات به کمبریج رفت.
شهیار پس از بازگشت به ایران سرودن ترانه را آغاز کرد و نخستین ترانه
او را گوگوش با عنوان ستاره آی ستاره اجرا کرد.
ترانه‌های دیگه اشکم واسه من ناز می‌کنه نخستین ترانه شهیار بود که از
رادیو پخش شد.
شهیار قنبری به دلیل نوآوری در واژه و مضمون سرآغاز ترانه مدرن فارسی است.
این نکته را شاعرانی نظیر اردلان سرفراز تأیید کرده‌اند.
همکاری شهیار و واروژان در حقیقت شروع دوران دیگری از زندگی
هنری وی است.
نخستین ترانه این دو با عنوان بوی خوب گندم با اجرای داریوش خواننده
معترض ایرانی باعث شد تا خواننده، آهنگساز و شاعر هر سه به زندان بیافتند.
طی سال‌های بعد شهیار با خوانندگان مشهوری نظیر داریوش، ستار، و ابی همکاری
کرد.
ترانه سرایی:
شروع فعالیت ترانه سرایی او در سال ١٣٤٨یعنی در هجده سالگی با ترانه ی
ستاره آی ستاره و دیگه اشکم واسه من ناز می کنه با صدای گوگوش در
استودیو طنین بود.
در نوزده سالگی فعالیتش را گسترش داد و ترانه های بسیاری
را برای گوگوش داریوش، ابی ، فرهاد و خواننده های مشهور آن زمان سرود
که قصه ی دو ماهی ، بوی خوب گندم ، مرد تنها، قصه بره وگرگ، حرف ، نفس،
هجرت، جمعه، هفته خاکستری،نياز، سقوط ، هميشه غايب، نفرين نامه،نجواها،
آوار و اگه بمونی از آن جمله اند.شهیار در ایران پیش از انقلاب نخستین
مجموعه شعر خوانی خود به نام "یک دهان آواز سرخ " را منتشر کرد.
فعالیت سینمایی و تئاتر:
شهیار در کودکی در فیلم چهره آشنا به همراه پدر ظاهر می شود و پس از آن
در سال ١٣٥٥ در فیلم خانه خراب ساخته ی نصرت کریمی و پس از آن در فیلم
شام آخر ساخته ی خود شاعر به همراه مرحوم فنی زاده ایفای نقش کرد.
او در آن سال ها دو نمایش نامه به نام های برادران علمی و غزلنمایش نیز نوشت .
پس از آن به همراه سیمین بهبهانی ، فریدون مشیری ، یدالله رویایی و
عماد خراسانی به عضویت شورای ترانه های روز ایران در آمد.
در اواخر دهه ی پنجاه فیلم موزیکال پاییز، ایستگاه آخر را با بازی مرحوم
پرویز فنی زاده و ایرن نویسندگی و کارگردانی کرد که پخش آن با شروع
انقلاب میسر نشد.
پس از انقلاب:
شهیار در سال ۱۳۵۹ پس از پیروزی انقلاب به فرانسه مهاجرت کرد و در طی
این مدت فعالیت خود را ادامه داد.
سالها بعد در فرانسه دومین آلبوم خود که درایران ضبط شده بود به نام
"پیشمرگانه ها " یا "اگر همه شاعر بودند " را
منتشر کرد و پس از آن " صدای درخت بی زمین ". غربت مکانی می شود
برای اوج این نازنین و واژه پشت واژه سبز می شود و کارنامه ای رقم می خورد
که می توان سالها به آن بالید.
شهیار پس از سالها اقامت در فرانسه در دهه ی ۹۰به شهر فرشتگان LA
در آمریکا می رود تا غزل نمایش " نون و پنیر و سبزی " را در کنسرت ابی
و داریوش به صحنه ببرد.
کاری متفاوت با بازی تنها فرزندش " لرکا " .
انتشار آلبوم " قد غن " در اوایل همین دهه روی می دهد.
سپس دو مچموعه به نام های "شناسنا مه ۱" و "شناسنا مه ۲" که
مجمو عه ای است از تمام ترانه های نوشته شده توسط شهیار با صدای
گوگوش به همراه مروری بر سالهای دور ترانه با کلام شهیار و سپس
" سفرنامه" منتشر می شود.
مجموعه ای متفاوت و زیبا. پس از چند سال کاری دیگر به نام
"برهنگی" انتشار می یابد .
یک روز پس از فاجعه ی ۱۱سپتامبردر نیویورک "دوستت دارم ها" را به
قربانیان پیشکش می کند و پس از آن یک مجموعه ترانه خوانی به نام
" Rewind Me in Paris " که این مجموعه ،
همه ی وجود این نازنین را در سال ها تلاش بی وقفه ، به ترانه خانه پیشکش می کند.
مجمو عه ای بی نظیر به زبان های انگلیسی و فرانسه.
لازم به ذکر است که آخرین کارمشترک شهیار و گوگوش آلبوم مانیفست است
که این آلبوم با استقبال گسترده ی مردم می رود که شروعی باشد بر
تحول موسیقی و ترانه در سال های غربت.
در این آلبوم 8 ترانه از شهیار با صدای جاودان گوگوش وجود دارد که مورد
توجه دوستداران گوگوش و شهیار قرار گرفته است.
برنامه های رادیویی:
برنامه ی رادیویی (از سال١٣٧٢تا ١٣٧٩ ) از رادیو صدای ایران ،
سریال تلویزیونی گل یا پوچ ، کوچ از تلویزیون جنبش ملی ، برنامه ی
مستقل تلویزیونی o.v.t.v )original version) از کانال ١٨ ، مشق شب
(در کنار شهروز رفیعی و آیلین) ، take one و برنامه ی دوستت دارم ها
از تلویزیون جام جم .
لازم به ذکر است شهیار قنبری به زبان فرانسه مسلط است ودر دو آلبوم اخیر
خود نیز ترانه هایی به زبان های انگلیسی و فرانسه اجرا کرده است .
به نقل از وی:
(( هنوز و همچنان ، شعر خوردن ، شعر نوشیدن ، شعر بويیدن ،
شعرگريستن، شعر خنديدن، شعر خوابيدن و شعر نفس کشيدن،
تنها کسب و کار من است.))