۱۲۰ سالگی سینما؛ سهم واقعی برادران لومیر چقدر است
"انستیتوی لومیر" در فرانسه صدوبیستمین سالگرد پیدایش سینما را شادباش گفته و از سینمادوستان دعوت کرده که از محل فیلمبرداری اولین فیلم تاریخ سینما دیدن کنند، یعنی همان مکانی که برادران لومیر در ۱۹ مارس ۱۸۹۵ فیلم "خروج کارگران از کارخانه" را در آن فیلمبرداری کردند.
آن فیلم ۴۶ ثانیه‌ای سه روز بعد در ۲۲ مارس آماده شد و در ۲۸ دسامبر ۱۸۹۵ به عنوان اولین فیلم تاریخ در طبقه زیرین سالن "گران کافه" پاریس به نمایش عموم گذاشته شد. این محل هم به طور رسمی اولین سالن سینمای جهان خوانده شد.
نمایش "خروج کارگران از کارخانه لومیر در لیون" به عنوان "تولد رسمی سینما" وارد تاریخ شده، اما این "ثبت رسمی" امروز با تردیدهای زیادی روبرو شده است.
واقعیت این است در دهه‌های پایانی قرن نوزدهم افراد زیادی در مکان‌های گوناگون به صورت همزمان برای ساختن دستگاهی جهت ثبت تصویری اشیای متحرک تلاش می‌کردند. این که لویی و اوگوست لومیر توانستند اختراع تازه را به نام خود ثبت کنند هم به زیرکی و هشیاری آنها برمی‌گردد و هم به موقعیت آن روز پایتخت فرانسه در جهان.
پیش از هر چیز باید به یاد آورد این آنتوان لومیر، پدر برادران لومیر بود که پسران خود را به ساختن دستگاهی واحد برای ثبت و نمایش تصاویر متحرک تشویق کرد. اما اصل ایده مال خودش نبود. پدر لومیرها در سفری به پاریس با یکی از اختراعات تامس ادیسون آشنا شده بود به نام کینه‌توسکوپ.
در صحنه‌ای ده ثانیه‌ای به نام "سلام دیکسون" مردی با تکان دادن کلاه سلام می‌داد. آن مرد لوری دیکسون، دستیار مخترع امریکایی بود. ادیسون چهار سال پیش از آن یعنی در سال ۱۸۹۱ دستگاهی ساخته بود به نام کینه‌توگراف که از اشیای متحرک عکس‌های متوالی می‌گرفت.
با تکنیک ادیسون دهها فیلم کوتاه ساخته شده بود، که معروف‌ترین آنها "اعدام ماری، ملکه اسکاتلند" است که در اوایل سال ۱۸۹۵ تولید شد و در ۱۵ ثانیه، خونین‌ترین واقعه انگلستان قرن شانزدهم را نشان می‌داد.
اما دستگاه ادیسون یک کاستی بزرگ داشت و آن این بود که مثل جعبه‌های "شهر فرنگ" یا "فانوس خیال" بود، یعنی تماشاگر باید از روزنه‌ای به داخل جعبه خیره می‌شد تا بتواند فیلم را ببیند.
برادران لومیر این کمبود را برطرف کردند. آنها دستگاهی یگانه به نام "سینماتوگراف" برای ثبت و نمایش نماهای متحرک ساختند که تصویر را بر پرده یا اکرانی بزرگ می‌تاباند تا عده زیادی بتوانند همزمان آن را تماشا کنند. این همان شیوه‌ایست که تا امروز در نمایش فیلم رواج دارد.
درست در همان زمان در آلمان دو برادر خلاق و ماجراجو به نام خانوادگی اسکلادانوفسکی اختراعی تازه را به نمایش گذاشتند. آنها در سالن "واریته" برلین ۱۵ دقیقه فیلم با همراهی موسیقی زنده برای جمعیتی انبوه نمایش دادند.
آنها احتمالا به اهمیت کار خود آگاه نبودند و آن را نوعی "چشم‌بندی" می‌دانستند. درست برخلاف برادران لومیر که از اهمیت اختراع تازه باخبر بودند و نام دستگاه خود را به آن دادند: هنر سینما.
باستان‌شناسی فیلم
کسانی که درباره تبارشناسی یا "ماقبل تاریخ سینما" پژوهش کرده‌اند، تاریخ پیدایش فیلم را چند سالی عقب می‌برند و به مواردی اشاره می‌کنند که سالها پیش از اختراع ادیسون یا ابداع برادران لومیر صورت گرفته است.
باستان‌شناسی فیلم
کسانی که درباره تبارشناسی یا "ماقبل تاریخ سینما" پژوهش کرده‌اند، تاریخ پیدایش فیلم را چند سالی عقب می‌برند و به مواردی اشاره می‌کنند که سالها پیش از اختراع ادیسون یا ابداع برادران لومیر صورت گرفته است.
برای نمونه در سال ۱۸۸۸ لویی امه اگوستن لوپرنس، شیمی‌دان و مهندس فرانسوی، از عده‌ای که در پارکی در لیدز (بریتانیا) گردش می‌کردند، عکس‌هایی متناوب گرفت که از آنها "تصویری متحرک" ساخت. تا سال ۱۹۳۰ کسی از نوار دو ثانیه‌ای او به نام "صحنه‌ای در باغ روندی" خبر نداشت. لوپرنس در سال ۱۸۹۰ در سفری از دیژون به پاریس به شکل اسرارآمیزی در قطار ناپدید شده بود.
از آزمون‌های قدیمی می‌توان به اقدام ایدورد مویبریج، عکاس بریتانیایی، اشاره کرد که در سال ۱۸۷۸ تاخت و تاز یک اسب را نشان داد. او در طول یک پیست ۱۲ دوربین عکاسی قرار داد که از اسب در طول مسیرش عکس برداشتند. از نمایش متوالی تصاویر، تصویری متحرک پدید آمد.
در ادامه همین تکنیک، یعنی عکاسی جداگانه از تصاویر متوالی، بود که اتین ژول ماره در سال ۱۸۹۱ چند ثانیه فیلم از برخورد امواج با ساحل دریا پدید آورد.
برادران لومیر که دستگاهی برای ثبت "واقعیت در حرکت" ساخته بودند، در واقع خالقان "فیلم مستند" بودند. آنها اولین قطعه "داستانی" خود را چند ماه بعد در تابستان ۱۸۹۵ با تولید فیلمی ۴۵ ثانیه‌ای ارائه دادند. این اولین "فیلم سینمایی" یک "جوک" تصویری بود و باغبانی را نشان می‌داد که موقع آبیاری گل‌ها با مشکلی مضحک روبرو می‌شود
در تاریخ سینما از الیس گی (۱۸۷۳ – ۱۹۶۸) به عنوان اولین کارگردان نام برده می‌شود که شروع به تولید فیلم‌های فانتزی یا تخیلی کرد. این خانم هنرمند فرانسوی بسیاری از تکنیک‌های سینمایی را ابداع کرد که تا امروز در فیلمسازی کاربرد دارند. او حتی در سال ۱۹۰۶ یکی از اولین فیلم‌های رنگی تاریخ سینما را به نام "پری بهاری" تولید کرد، که البته تصویر‌های آن نما به نما رنگ شده بود.
علی امینی نجفی
پژوهشگر مسائل فرهنگی