نگاهی به تاریخچه نوبل ادبیات
نویسندگانی بودهاند که همگان بر توانایی و نبوغ‌شان صحه گذاشته‌اند جز اعضای آکادمی سوئدی نوبل، سال‌هایی بوده که نوبل ادبیات به هیچ‌کس تعلق نگرفته و چهره‌هایی بودهاند که از دریافت این جایزه مهم ادبی سر باز زده‌اند... این‌ها بخشی از رخدادهای شگفت‌آور تاریخ 113 ساله جایزه نوبل ادبیات هستند.
اهل دنیای قلم و ادبیات چند ساعت نفس‌گیر را در انتظار سپری می‌کنند تا برنده امسال جایزه نوبل ادبیات را بشناسند. از این رهگذر، نگاهی به نکته‌هایی جذاب از سال‌های برگزاری مهم‌ترین جایزه ادبیات جهان خالی از لطف نیست.
*شاید یکی از جالب‌ترین نکته‌ها درباره برگزیدگان آکادمی نوبل ادبیات، اعطا نشدن آن به نویسندگان صاحب‌نام و تأثیرگذاری است که هر یک نقطه عطفی در تاریخ ادبیات جهان به حساب می‌آیند. برخی از این نام‌های بزرگ که شاید در ذهن هر خواننده‌ای سؤال ایجاد کنند عبارت‌اند از: «لئو تولستوی»، «ولادیمیر ناباکوف»، «مارسل پروست»، «ازرا پاوند»، «توماس هاردی»، «آنتوان چخوف»، «مارک تواین»، «هنریک ایبسن»، «جیمز جویس»، «امیل زولا»، «خورخه لوییس بورخس»، «جی.آر.آر تالکین» و «کارلوس فوئنتس».
*از سال 1901 که «سولی پرودوم»، نویسنده فرانسوی اولین جایزه نوبل ادبیات را به دست گرفت، اعضای آکادمی نوبل هر سال یک نویسنده را به عنوان برگزیده خود انتخاب می‌کنند، اما در سال‌های 1914 و 1918، 1935، 1940، 1941، 1942 و 1943 هیچ نویسنده‌ای به عنوان برنده نوبل معرفی نشد. علت برگزار و اعطا نشدن این جایزه مهم ادبی درگیری جنگ‌های جهانی و گاه به اجماع نرسیدن اعضای تصمیم‌گیرنده بوده است.
مراسم اعطای نوبل
*در تمام دوره‌های برگزاری جایزه نوبل ادبیات تنها دو نفر از دریافت این جایزه خودداری کرده‌اند؛ یکی «بوریس پاسترناک»، خالق کتاب «دکتر ژیواگو» که در سال 1958 تحت فشار مقامات شوروی سابق از سفر به استکهلم برای دریافت این جایزه خودداری کرد و دیگری «ژان پل سارتر»، فیلسوف و نویسنده معروف فرانسوی، که در سال 1964 به دلیل اعتقاد نداشتن به هیچ جایزه رسمی، نوبل ادبیات را رد کرد.
*تاکنون تنها در چهار دوره از جوایز نوبل ادبیات، هم‌زمان بیش از یک نفر به عنوان برنده معرفی شده‌اند که البته وقوع آن بیش‌تر در دیگر شاخه‌های جایزه نوبل متداول است. در سال 1904، «فردریک میسترال» فرانسوی و «خوزه اچه گارا»ی اسپانیایی، در سال 1917 «کارل آدولف گیلروپ» و «هنریک پونتوپیدان» هر دو از دانمارک، در سال 1966 «شموئل یوسف آنیون» از رژیم صهیونیستی و «نلی ساچز» سوییسی و در سال 1974 «ایویند جانسون» و «هری مارتینسون» از سوئد مشترکا جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرده‌اند. طبق قوانین آکادمی سوئدی، اگر جایزه نوبل به دو برنده تعلق بگیرد، جایزه نصف می‌شود. اما اگر نام سه برنده به صورت مشترک اعلام شود، سهم هر کدام 50، 25 و 25 درصد خواهد بود. آکادمی نوبل در سال 2012 اعلام کرد، جایزه نقدی خود را از 10 میلیون به هشت میلیون کرون (یک میلیون و 100 هزار دلار) کاهش داده است.
*زمانی که «آلفرد نوبل» آخرین وصیت‌نامه‌اش را به نگارش درآورد، برای نویسندگان تمام کشورها حقی برابر قائل شد. اما نگاهی به تاریخچه برندگان نوبل ادبیات نشان می‌دهد اعضای آکادمی سوییس توجه ویژه‌ای به کشورهای اروپایی نشان می‌دهند. از مجموع 108 برنده مهم‌ترین جایزه ادبی جهان، تنها 28 نویسنده غیراروپایی بودهاند! علاوه بر این، آمار نشان می‌دهد کشور سوئد بیش‌تر از تمام کشورهای قاره آسیا سابقه کسب جایزه نوبل را دارد.
*بیش‌تر برندگان نوبل ادبیات را مردان تشکیل داده‌اند؛ «سلما لاگرلوف» سوئدی نخستین زنی بود که در سال 1909 یعنی هشت سال پس از اعطای اولین نوبل ادبیات موفق شد این افتخار را برای جامعه زنان کسب کند. نویسندگان زن برای دریافت دومین جایزه نوبل ادبیات 17 سال انتظار کشیدند! «گراتزیا دلدا» نویسنده ایتالیایی بود که در سال 1926 نوبل ادبیات را از آن خود کرد. «زیگرید اوندست» از نروژ سومین زن برنده نوبل سه سال بعد و «پرل باک» نویسنده آمریکایی بود که 10 سال بعد از آن در سال 1939 برای شرح روشن زندگی در چین مدال نوبل ادبیات را به گردن آویخت.
نوبل ادبیات
پنجمین جایزه نوبل ادبیات برای زنان در سال 1945 به شاعری شیلیایی به نام «گابریل میسترال» رسید. در سال 1966 «نلی ساش»، شاعر و نمایشنامه‌نویس سوئدی، برگزیده نوبل شد و در سال 1991 نام «نادین گوردیمر» به عنوان هفتمین برنده زن نوبل ادبیات اعلام شد. پس از او «تونی موریسون» به عنوان اولین زن آفریقایی آمریکایی در سال 1993 جایزه نوبل را به دست آورد. به فاصله سه سال از خالق رمان «معشوق»، شاعری بزرگ از کشور لهستان به نام «ویسواوا شیمبورسکا» که در فوریه 2012 برای همیشه قلمش را زمین گذاشت، مدال نوبل ادبیات را دریافت کرد.
نویسنده زن بعدی که موفق به دریافت مهم‌ترین جایزه ادبی جهان شد، «الفرید جلینک» بود. سه سال پس از او «دوریس لسینگ»، نویسنده انگلیسی متولدشده در ایران، جایزه نوبل 2007 را به خانه برد. «هرتا مولر» آلمانی عنوان برنده سال 2009 این جایزه عرصه ادب را یدک می‌کشد. «آلیس مونرو» نویسنده 82 ساله کانادایی هم سال گذشته با ثبت نامش در این فهرست، تعداد جوایز نوبل ادبی نویسندگان زن را به 13 رساند.
*جوان‌ترین نویسنده‌ای که تاکنون مدال نوبل ادبیات را به گردن آویخته، هنگام کسب این جایزه 42 سال داشت؛ او «ویلیام کیپلینگ» نویسنده انگلیسی بود که در سال 1907 این جایزه را به دست آورد. «دوریس لسینگ» دیگر نویسنده انگلیسی بود که در سال 2007 در سن 88 سالگی جایزه نوبل ادبیات را به دست گرفت و عنوان پیرترین برنده این جایزه را کسب کرد.
برنده صد و هفتمین دوره جایزه نوبل ادبیات روز پنجشنبه - نهم اکتبر - از سوی آکادمی نوبل اعلام می‌شود.