آشنایی با گویش شیرازی

سلام و عرض ادب خدمت دوستان گرامی
هر چند اسکلت الفبایی زبان فارسی در نوشتار و آهنگ اصلی واژه ها در گفتار طی قرن ها کم و بیش پا بر جا مانده،اما ساختار فرعی واژه ها و جمله ها تحت شرایط اقتصادی و اجتماعی تحولات زیادی را گذرانده است. کلماتی که در فرهنگ مادی مردم زمینه استفاده نداشته مهجور و از رده خارج شده،کلماتی با قبول بعضی تغییرها به جا مانده و کلماتی بیگانه بی هیچ تغییر و شکل خارجی خود در زبان فارسی کاربرد پیدا کرده است. بی شک پیش از آن که یک زبان به عنوان زبان رسمی در کشوری رایج شود،لهجه های محلی از ارزشی یکسان برخور دارند اما همین که زبانی استاندارد در سرزمینی به وجود آمد،از آن پس دیگر گویش های محلی ارزش های کاربردی و اجتماعی خود را در سطح وسیع کشور از دست می دهند.
با وجودی که گویش شیرازی پیوسته رنگ زبان رسمی مملکت را به خود می گیرد. هنوز هم این لهجه با لهجه رسمی تفاوت هایی دارد و هنوز هم پاره ای واژه ها،اصطلاحات و ترکیب هایی در این لهجه به گوش می رسد که برای غیر شیرازی بیگانه است. بسیاری از واژه هایی که در گویش شیرازی کاربرد دارند،دقیقا با همان تلفظ و معنی معمول در شیراز در فرهنگ معتبر ظبط شده است و نشانه درستی این گونه واژه هاست.
در این جا اشاراتی هر چند مختصر به برخی از ویژگی ها و قواعد لفظی این گویش داریم در لهجه شیرازی تکیه بر حسب نوع کلمه روی هجاهای فارسی مختلف است یعنی با تغییر محلی تکیه معنا تغییر می کند. البته این موضوع خاص لهجه شیراز نیست و زبان فارسی را شامل می شود برای مثال:
آقو با a کوتاه به معنی پدر و آقو با aaکشیده به معنای آخوند یا یک سید است. ا صل کلی و عمومی در این گویش تلفظ هر چند ساده تر کلمات است به نحوی که عادت زبانی شیرازی ها ایجاب می کند. بنابراین اگر ما تمام اسامی،افعال،قیود و ...این لهجه را بررسی کنیم،می بینیم ضمن این که در هر یک از این مقوله ها ساختار ثابتی دنبال می شود،هر جا عادت زبانی شیرازی ها ایجاب کرده،از آن ساختار ثابت عدول شده است برای مثال اغلب کلماتی که در فارسی رسمی به مصوت بلند (a=ا)
ختم می شوند در گویش شیرازی به مصوت کوتاه(o=_ُ) ختم می شوند مانند با:بو ،بالا:بالو،حالا:حالو،کاکا: کاکو.
تمام کلمات مذکور چه به تنهایی و چه در ترکیب با سایر کلمات این تغییر را دارند،اما کلماتی مانند پا ، شفا آنکه به مصوت بلند (a)ختم می شوند به تنهایی تغییر را نمی پذیرند و فقط در ترتیب با سایر کلمات مصوت بلند پایانشان تبدیل به مصوت کوتاه (0)می شوند
مثلا :شفا اگر موصوت یا مضاف واقع شود می شودشفُ مصوت بلند(u)(او) در آخر کلمه به عنوان معرفه ساز بکار می رود
(مداد-مدادو)(کتاب-کتابو) (گاو-گاوو).
همین مصوت معرفه ساز در کلماتی که به هاء بیان حرکت (هاء غیر ملفوظ)ختم می شوند. پس از حذف مصوت کوتاه (e)(_ِِ) در آخر کلمه به(ow) تبدیل می شود:
(نامه –نامو)(شیشه-شیشو)(خونه-خونو)(شونه-شونو)
در مورد صرف افعال،پیروی از دستور زبان رسمی معمول است و باز هم هر جا عادت زبانی شیرازی ایجاب کرده،صامت یا مصوتی دگرگون شده است. (بشکن-بوشکون)(می جویم-موجویم) ضمیرهای اشاره(این)و(آن)درگویش شیرازی به (ای)و(او)جمع
آنهابه(اینا)و(اونا)تغییر
پیدا
می کند. ضمایر مفعولی مرا(من)،ترا(تر)،مارا(مار)ها در آخر کلمه بعد از الف در لهجه شیرازی از تلفظ ساقط می شوند: (چاه-چا)(روباه-روبا)(شاه-شا)(ماه-ما) (b=ب)در آخر بعضی کلمات دو حرفه در گویش شیرازی تبدی به(ow)می شود
(آب-او)(تب-تو)(لب-لو) در تعدادی از کلمات که وسط آنها الف است موقع تلفظ الف تبدیل به واو می شود: (ارزان-ارزون)(تکان-تکون)(جان-جون) در شیراز هنوز مردم محله های قدیمی تر بیشتر به لهجه شیرازی سخن می گویند تا بقیه مردم مثلا لهجه کسبه و اهالی دوازه سعدی،لب آب،دروازه قصاب خانه،دروازه شاه داعی الله...تفاوت آشکار با لهجه اهالی و کسبه نقاط دیگر شهر دارد
از نمونه واژه های رایج در شیراز:
asiov آسیو= آسیاب
barikalloباریکلو=بارک الله
borobaloبرو بالو=برو بالا
bovo بو=بابا،پدر
bune بونه=بهانه
tarof تارف=تعارف
towe توه=تاوه،تابه
towidan تویدن=تابیدن
capow چپو=چپاول
dati داتی=دهاتی
atish آتیش =آتش
Axere sow آخر شو=آخر شب
aftov آفتو=آفتاب
amu آمو=اما
azbe ازب=از بس که
oftidan افتیدن=افتادن
egad اقدر=این قدر
age آگه=اگر
abar اوبر=آن طرف
owrak اورک=آورک،تاب
owsar اوسار=افسار
owshan اوشن=آویشن،آبشن
utowr اوطو=آن طور
owkalle اوکله=آبگوشت کله،کله پاچه
owaki اوکی=آبکی
Owle ru اوله(رو)=آبله(رو)
Owle mor gun اوله مرغون=آبله مرغون(مرغان)
Po sodan پاشیدن=بلند شدن
uvaxta اووختا=آن وقت ها
uvaxtalo اووختال=آن وقت تا به حال
Ow yari kerdan او یاری کردن=آبیاری کردن
Oy somoای شم=آهای،با شما هستم
itow ای طو=این طور
oyne اُینه=آینه
Bad badak بادبادک=باد کنک
Bad bizan باد بیزن=باد بزن
baggele باقله=باقلا
balxune بالخونه=بالاخانه
bato بِ تُ=با تو
Be dune ب دونه=به دانه
Baa ze ب ز=بهتر از
basse بس =بست است،کافی است
موفق باشید و شاد