تالاب جازموریان دروبلاگ مرزارتباط
فاجعه زیست محیطی دیگر : تالاب جازموریان رو به خشکی است
اشاره : این روزها بحرانهای زیست محیطی در کشور یک به یک رخ می نمایند . تالاب هامون که منشاء حیات در شمال استان بود ، بدلیل خشکسالی و ندادن حق آبه ایران توسط کشور افغانستان بطور کامل خشکید . در کنار خیلی از تالابهای و دریاچه های مهم کشور نظیر دریاچه ارومیه ،تالاب جازموریان در جنوب شرق کشور حد فاصل سه استان کشور ، بی صدا در حال جان دادن است . بیش از دو هفته قبل برای دیدن این تالاب مهم که بیش از 530 هزار هکتار وسعت دارد به دلگان و گل مورتی سفر کردم و میهمان اعضای محترم شورای شهر و شهردار جوان این دیار بودم . دغدغه دیدن تالاب جازموریان باعث شد که همراه با اعضای شورای شهر و شهردار دلگان به تالاب بروم . تالابی که از بی آبی و خشکسالی و برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی ، بستن سد بر روی رودخانه های مهم بالادست این تالاب و ندادن حق آبه تالاب ، در حال احتضار است....
تالاب جازموریان و مشخصات کلی آن
اگر به نقشه جغرافیایی ایران در حد فاصل استانهای سیستان و بلوچستان ، کرمان و هرمزگان نظری بیندازید ، لکه خوشرنگ آبی را ملاحضه می کنید که بنام تالاب جازموریان شهرت دارد. واژه جازموریان از جاز که نوعی پوشش گیاهی است و موریان که بیانگر کثرت این پوشش است تشکیل شده است. البته مرحوم عبدالله روانبد در كتاب : « سابقه تاريخي بلوچستان » بر نظر ديگري است و بجاي واژه جازموريان از واژه « جازمورياب » استفاده مي كند و در وجه تسميه جازمورياب بيان مي كند : « ...وجه تسميه جازمورياب ، « جاز » اسم آن صحراست و مورياب به زبان بلوچي ، آب جمع شده را مي گويند » .
مساحت این آبریز 69000 هزار کیلومتر و حدود 530 هزار هکتار وسعت دارد .300 کیلومتر درازا و 100 کیلومتر پهنای جازموریان است و بین دو استان سيستان و بلوچستان و كرمان و اندكي در استان هرمزگان تقسیم شده است.
تالاب جازموریان در حوزه آبریز سه رودخانه مهم قرار دارد ، رودخانه هلیل رود که از کوههای کرمان سرچشمه می گیرد و پس از آبیاری دشتهای حاصلخیز جیرفت به باتلاق می پیوندد. رودخانه چشمه عروس که از کوه لاله زار سرچشمه می گیرد و پس از آبیاری مزرعه های رابر در استان کرمان جازموریان می ریزد . رودخانه بمپور که از کوههای بلوچستان سرچشمه می گیرد و پس از پیمودن بیش از 200 کیلومتر به باتلاق می پیوندد.
در مجموع بلوچها اكثريت ساكنان اطراف اين تالاب را تشكيل مي دهند و شهري كوچك و داراي بخشداري بنام جازموريان نيز در اطراف اين تالاب وجود دارد .
زندگی و حیات کشاورزی و جانوری منطقه وابسته به این تالاب است
این تالاب روزگاری تامین کننده علوفه دام بیش از 2 میلیون 200 هزار دام سبک و 800 هزار دام سنگین بوده است . هزاران پرنده از سیبری فصلی را در این نقطه بسر می بردند و منابع آبی آن به رونق کشاورزی مدد می رسانده است. از همه مهمتر اکوسیستم تالاب بین المللی جازموریان باعث تلطیف هوا و چرخه حیات بوده است . در حال حاضر به دامداری این مناطق لطمات جبران ناپذیری وارد شده است و می رود که با آغاز ریزگردها و بادهای نمکی حیات کشاورزی هم آسیب ببیند
مرگ اين تالاب از كي شروع شد و خشك شدن آن چه عوارضي دارد ؟
چندین عامل در خشک شدن تالاب جازموريان موثر بودند. اصلی ترین عامل : احداث بزرگترین سد جنوب شرق کشور در مسیر رودخانه هلیل رود در جیرفت بود که بعد از آبگیری آن در سال 1371 در سال 1376 باعث خشك شدن بخشهاي مهمي از تالاب شد . همچنین با 29 سد بتنی و خاکی در مسير رودخانه هاي درشت و ريز منتهی به این تالاب خشک شدن آن شدت بیشتری یافت . عامل مهم دیگر برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی ، در دشتهای حاصلخیز اطراف این تالاب در ناحیه قلعه گنج ، رودبار ، دلگان و جلگه بوده که متاسفانه با شدت تمام و با هدر رفت بسیار آب جریان دارد . همچنین کمربند امنیتی که به طول بیش از 70 کیلومتر با عمق شش متر و با عرض 4 متر در اطراف این تالاب ايجاد شده است ، از عوامل دیگر ي بود كه روند عبور آب به داخل تالاب را با مشكل مواجه ساخت و خشک شدن تالاب را تسريع كرد .
همچنين خشك شدن اين تالاب ، بطور مستقيم باعث بيكار شدن صدها خانوار كه از قبل دامداري و شتر داري در اطراف اين تالاب امرار معاش مي كردند ؛ مي شود . خشك شدن تالاب ، باعث ايجاد ريزگردها خطرناك نمكي خواهد شد كه اگر با بادهاي نمكي جابجا شوند ، به مزارع كشاورزي لطمات جبران ناپذيري را خواهد زد .
احیاء تالاب به عزم ملي نياز دارد
احداث سدها چه بلاهایی که بر سر دریاچه ها و تالاب های کشور نیاورده است. ما توسعه را منهای پسوند پایدارش که ناظر بر حفظ محیط زیست و حفظ حقوق نسلهای آتی است خواستیم . آنچه بر محیط زیست کشور رفته است ، تلخ حکایتی است که بغضها را می ترکاند و سیلهای اشک را روانه می کند. مخصوصا" وقتی با اهالی محیط زیست گپ می زنیم ، بغض و اشک میهمان چشمهای ما می شود . اولین راه کار : مدیریت واحد یا کمیته هماهنگی مشترک در سه استان کرمان ُ سیستان و بلوچستان و هرمزگان برای هماهنگی در امورات این تالاب است . دومین راهکار برای احیا این تالاب و بسیاری دیگر از تالابهاب رو به موت کشور ُ: تامین حق آبه تالابها ست . در اين تالاب دیگر کشور ثالثی مانند افغانستان وجود ندارد که تمام دستگاه دیپلماسی براي گرفتن حق آبه ايران بکار بیفتد ، بلکه ریش و قیچی دست خودمان است . بنابراین تامین حق آبه تالاب علی الخصوص از رودخانه هلیل روذ براي تالاب گام مهمی است . سومین پیشنهاد : ایجاد سدهای بتنی ذر بالادست این تالاب باید متوقف شود. دیگر راه حل ها :جلوگیری از برداشت بی رویه آب از سفره های ریر زمینی كه از رطوبت تالاب كاسته است ، کاشت نهال و درختان متناسب با شرایط و اقلیم تالاب ، طرحهای آبخیزذاری ، فعال كردن NGO ها و توانمند ساختن ساكنين اطراف اين تالاب با آموزش ( طرح ترسيب در بخش مربوط به استان كرمان اجرا شده است ) و......در مجموع احياء اين تالاب ، فراتر از توان يك استان و دو استان است و عزمي در سطح ملي و حتي مساعدتهاي جهاني را مي طلبد . به نظرم مسئولان استاني در استان سيستان و بلوچستان نيز در كنار پيگيري بحق و بجا براي احياء تالاب هامون نيز احياي زندگي در اين تالاب را نيز مد نطر قرار دهند .