المعنی فی بطن الشّاعر!!!

از جمله امثال سائره بویـــژه در افواه شاعران ضرب المثل معروف « المَعنَی فِی
بَطنِ الشّــــاعِر » اســت . این ضرب المــثل در مواردی بکار گرفته می شود که
سخنور یا شاعری مقصـود خود را در لفّـافه عباراتی مبهم و پیچیده قرار دهد به
نحوی که کســـی به ســــادگی سر از آن در نیــاورد و مقصود و منظور متکلم را
درنیابد . و مراد از بکار گیری این ضرب المثل این است که حقیقت مطلب را باید
در اندیشه ی متکلم یا شـــاعر جستجو کرد . لیکـــن این ضــرب المثل را ریشه ی
تاریخی و باصطلاح شأن نزول جالبی است که اطلاع از آن برای همه ی شاعران
و دوستداران شعر ، سودمند است . و این شأن نزول از این قرار است که :
سرسلسله ی دودمان اموی ــ معاویة بن ابی سفـــیان ــ که در دغلکاری و نیرنگ
سازی سر آمد مکاران بوده است مختـصر ذوق شعری ای داشته است هر چند در
این زمینه به فرزند نابکـارش یزید نمی رسید . گویند سالهایی که در حجاز اقامت
داشت و از مصاحبـــت مولای متّقـــیان حضرت امیر المؤمنـــین علی علیه السّلام
برخوردار بود به هنگام فراغـــت و آسایـــش قطعـــاتی می ســرود و غالبا به نظر
آنحضرت می رسانید.معاویه بیشتر خوش داشت در سروده های خود لُغَز بگوید .
لُغز که در کاربرد فارسی زبانان به آن « چیستان » می گویند در صنایع ادبی به
سروده ای گویند که معنی و منظور شاعردرآن پوشیده و مســتور باشد و شنونده
ی تیز هوش از أمارات و إشاراتی که در آن شعر آمده اســت می تواند به مقصود
شاعر پی ببرد . روزی معاویه لغزی سروده بود که پاســخ آن « خنجر » می شد
سروده را برای حضرت علی علیه السلام فرســــتاد تا آنحـضرت پاسخ را بگوید .
امیر مؤمنان که دوست و دشمن به فصاحت لفظ و براعـــت طبعش اذعان داشته و
دارند پس از قرائت در ذیل لغز منظــــوم معاویه چنین نوشتند : { المَعنَی فِی بَطنِ
الشّاعِر} یعنی معنی این لغز که همان «خنجر» است به شکم شاعر این لغز !!! و
با این پاسخ دندان شکن هم شخـص معاویه را منکوب کرد و هم سخنی را بیادگار
گذاشـــت که به عنوان ضرب المثلی ناب در زبان عربی و نیز فارسی تا ابد الدّهر
رایج گردید .*
&&&&&&&&&&
* ر.ک : ریشه های تاریخی امثال و حکم / پرتوی آملی - مهدی انتشارات سنائی /
چاپ دوم 1369 / ج/1 ص/83
و نیز ر.ک : فوت کوزه گری مثل های فارسی و داستان های آن
- رحماندوست - مصطفی - انتشارات مدرسه - چاپ ششم 1390 ج/1 ص/ 166