عَروضِ مهربان...

با سلام خدمت دوستان عزیز و بزرگوارم
وقتی از وزن در شعر کلاسیک حرف میزنیم شاعرانی که هنوز عروض را یاد نگرفته اند در خیالشان انبوهی از مشکلات دست و پا گیر و محدود کننده را تصور میکنند.در حالی که اصلا این طور نیست و وزن عاملی بر زیبایی و انسجام شعر است.
علم عروض آنقدر ها هم که در ظاهر میبینیم خشک و بیرحم نیست.بلکه در جاهایی آنقدر هوای شاعر را دارد که نه تنها دست و پا گیر نیست بلکه اجازه مانور خیلی بالایی را به شاعر میدهد.در عروض تبصره هایی هستند که به زبان ساده به آنها میگوییم "اختیارات شاعری"در این پست دو اختیار بسیار شیرین را معرفی میکنم:
در یکی از اشعارم به اسم "از خیابان بهشت" از وزنی استفاده کردم که دو اختیار خاص دارد.این اختیارات که یکی از آنها در انحصار همین وزن است در سرودن شعر با این وزن،زیبایی های زیادی خلق می کنند و دست شاعر را برای راحت حرف زدن،باز می گذارند
وزن:
رمل مثمن مخبون محذوف(= مقصور)
فعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن
ف /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
U/U / _ / _ U/U / _ / _/ U/U/ _ / _/ _ / _
نکته:به دلیل به هم خوردن شکل درست نشانه ها در ادامه به جای U از عدد 7 استفاده کرده ام
و اما آن دو اختیار عبارتند از:
استفاده فاعلاتن به جای فعلاتن و بر عکس در رکن اول:
در این اختیار که تنها مخصوص این وزن می باشد شاعر اجازه دارد بنا به اختیار خودش ،در رکن اول به جای استفاده کردن از دو هجای کوتاه و دو هجای بلند از سه هجای بلند و یک کوتاه استفاده کند.به این صورت که اگر در ابتدای مصرع واژه ای در وزن فا/ع/لا/تن/ داشت میتواند به جای ف/ع/لا/تن/ استفاده کند.این اتفاق بر عکس هم میتواند بیفتد
مثال:
حـتم دارم به جنون می کشد آخر کارم
حـت/م /دا/رم/ ب/ ج/نون/ می/ ک/ش/د آ/خر / کا/رم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 77/ _ / _/ _ / _ /
استفاده ف ع لن به جای فع لن در رکن آخر:
در این اختیار که مختص تمام اوزان مورد استفاده میباشد،شاعر اجازه دارد بنا به اختیار خودش در رکن آخر به جای دو هجای بلند از دوهجای کوتاه و یک هجای بلند و یا بر عکس استفاده بکند.یعنی می تواند به جای فع/لن/ از ف/ع/لن استفاده کند.
در اینجا دو هجای کوتاه وقتی کنار هم هستند کار یک هجای بلند را انجام میدهند.به طوری که در بعضی جاها در تقطیع هم با دو هجا را با علامت یک هجای بلند نشان میدهند
مثال:
مگذر ساده از این قصه ی ویران شدنم
م/گ/ذر/ سا/ د /ا/ز این/ قص/ ص/ ی/ وی/ران/ ش/د/نم/
ف /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ ف /ع/ لن/
حالا این شعر آخر خودم را با تقطیع کامل مینویسم .دوستان با توجه به تقطیع اختیارات را شناسایی کنند.
زندگی شک بزرگیست که در سر دارم
زن/د/گی /شک/ک/ب/زر/گی/ س/ ک /در/ سر/ دا/رم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
مــثل یــک غـدهی بـدخـیـم، ته افـکارم
مـث/ل /یک/ غد/ د/ی/ بـد/خـی/ ـم/، ت/ه /اف/ ـکا/رم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
درد دارد سر من، عشق کمی میخواهم
در/د /دا/رد/ س/ر/ من،/ عش/ ق /ک/می/ می/ خا/هم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
در هـــم آغــوشــی آخــر بـدهــد آزارم
در/ هــ/ـم آ/غــو /شـ/ـیِ/ آ/خــر / ب/ـد/هــد/ آ/ زا/رم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
من که عاقل نـشدم پشت خـیابان بهشت
من /ک/ عا/قل/ ن/ـش/دم /پش/ ت /خ/ـیا/با/ ن /ب/هشت/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ ف /ع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ 7/7 / _ /
حـتم دارم به جنون می کشد آخر کارم
حـت/م /دا/رم/ ب/ ج/نون/ می/ ک/ش/د آ/خر / کا/رم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
مگذر ساده از این قصه ی ویران شدنم
م/گ/ذر/ سا/ د /ا/ز این/ قص/ ص/ ی/ وی/ران/ ش/د/نم/
ف /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ ف /ع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
کاخ"عشقم" که "خطا"کرده چنین آوارم
کا/خ/عش/قم/ ک/ خ/طا/کر/ د/ چ/نی/ن آ/ وا/رم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
بد ترین حالت ویرانی من در نمِ عشق..
بد /ت/رین/ حا/ ل/ت /وی/را/ ن/ی/ من /در/ ن/مِ/ عشق../
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ ف/ع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ 7/7 / _ /
پشـت این بغـض غم انگیز شده رگبارم
پشـ/ت /این /بغـ/ ض /غ/م ن/گی/ ز /ش/د/ رگ/ با/رم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
با هـمین شک عجـیبم به قوانین جنـون
با /هـ/مین/ شک/ ک /ع/جـی/بم/ ب/ ق/وا/نی/ ن /ج/نـون/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ ف/ع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ 7/7 / _ /
درسـراپا ی تو از فـلـسـفه ها سرشـارم
در/س/ـرا/پا / ی /ت/ از/ فـلـ/ سـ/ف/ ها /سر/ شـا/رم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
و فــقط کاش همیـن یک غزل تلــخم را
و /فـ/ـقط /کا/ ش /ه/میـن/ یک / غ/ز/ل /تلـ/ ـخم /را/
ف /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
7/7/ _ / _/ 7/7/ _ / _/ 7/7/ _ / _/ _ / _ /
می شد امـشـب به هـیـاهوی دلم نسپارم
می /ش/د امـ/شـب / ب/ هـ/یـا/هو/ ی /د/لم/ نس/ پا/رم/
فا /ع /لا/ تن/ ف /ع /لا/ تن/ ف /ع/ لا/ تن/ فع/ لن/
_ /7/ _ / _ 7/7/ _ / _ / 7/7/ _ / _/ _ / _ /
در آخر از همه عزیزانی که با حوصله خواندند خواهش میکنم
اولا از گذاشتن گل و تشکر خود داری فرمایند
ثانیا شعر زیر ار از حضرت حافظ بررسی کنند و اختیارات را برای دیگران در کامنت ها بگذارند تا یک گارگاه خوب داشته باشیم
شاهد آن نیست که مویی و میانی دارد
بنده طلعت آن باش که آنی دارد
شیوه حور و پری گر چه لطیف است ولی
خوبی آن است و لطافت که فلانی دارد
چشمه چشم مرا ای گل خندان دریاب
که به امید تو خوش آب روانی دارد
گوی خوبی که برد از تو که خورشید آن جا
نه سواریست که در دست عنانی دارد
دل نشان شد سخنم تا تو قبولش کردی
آری آری سخن عشق نشانی دارد
خم ابروی تو در صنعت تیراندازی
برده از دست هر آن کس که کمانی دارد
در ره عشق نشد کس به یقین محرم راز
هر کسی بر حسب فکر گمانی دارد
با خرابات نشینان ز کرامات ملاف
هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد
مرغ زیرک نزند در چمنش پرده سرای
هر بهاری که به دنباله خزانی دارد
مدعی گو لغز و نکته به حافظ مفروش
کلک ما نیز زبانی و بیانی دارد
منتظر مشارکت پربارتان هستم
در پناه حق....