درس اول . تعریف شعر
درس اول .
تعریف شعر
شعر یکی از قدیمی‌ترین و پراستفاده‌ترین اشکال هنری در تاریخ بشر است که نقش بسزایی در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف داشته است. این فرم هنری در بسیاری از زبان‌ها و فرهنگ‌ها شکلی خاص از بیان احساسات، تفکرات و عقاید است و می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای ارتباطات عاطفی، اجتماعی، حتی فلسفی ,..مورد استفاده قرار گیرد.
ویژگی‌های اصلی شعر:
قافیه و وزن: در بیشتر شعرهای کلاسیک، به‌ویژه در شعر فارسی، قافیه و وزن از عناصر اصلی شعر به شمار می‌آید. قافیه به هم‌خوانی آخرین هجای کلمات در هر بیت اشاره دارد، و وزن به ریتم و ساختار متناسب هجاها در هر خط اشاره دارد.
تصویرسازی: شاعران از تصاویر ذهنی برای خلق تصاویری زنده و ملموس استفاده می‌کنند تا احساسات و مفاهیم پیچیده را به شکلی روشن و قابل درک به مخاطب منتقل کنند. این تصاویر می‌توانند از طبیعت، موجودات زنده، یا مفاهیم انتزاعی الهام بگیرند.
استعاره‌ها و سمبل‌ها: استعاره‌ها و سمبل‌ها ابزارهایی هستند که شاعران برای رساندن پیام‌های عمیق‌تر و پیچیده‌تر استفاده می‌کنند. استعاره انتقال مفاهیم به‌صورت غیرمستقیم و از طریق مقایسه‌ها است. سمبل‌ها نیز نشانه‌هایی هستند که بیشتر از معنای سطحی خود پیام‌های گسترده‌تر و معنای عمیق‌تری دارند.
آهنگ و صدا: علاوه بر معنا و مفهوم، زیبایی شعر اغلب در صدای آن نهفته است. انتخاب واژه‌ها، تکرارها، و توازن صوتی میان کلمات می‌تواند تاثیر عاطفی زیادی بر خواننده بگذارد.
انواع شعر:
شعر کلاسیک: در شعر کلاسیک، معمولاً از وزن‌ها و قالب‌های مشخصی مانند غزل، قصیده، مثنوی رباعی و... استفاده می‌شود. این اشکال به‌ویژه در ادبیات فارسی با شاعران بزرگی مانند حافظ، سعدی، فردوسی مولانا و..شناخته می‌شوند. در این نوع شعر، رعایت قافیه و وزن به‌شدت اهمیت دارد.
شعر نو: شعر نو (که به آن شعر آزاد هم گفته می‌شود) به‌طور عمده از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی در ایران ظهور کرد. در این نوع شعر، شاعران از قالب‌های سنتی و وزنی دور شدند و به آزادی در انتخاب فرم و ساختار روی آوردند. در این شعر، اغلب از زبان ساده‌تر و بی‌پیرایه‌تری استفاده می‌شود.
شعر حماسی: این نوع شعر دربردارنده داستان‌ها و حوادث تاریخی و اسطوره‌ای است که معمولاً ویژگی‌های قهرمانی، نبردها، یا داستان‌های اساطیری را توصیف می‌کند. فردوسی در شاهنامه، به‌عنوان نمونه‌ای از شعر حماسی فارسی شناخته می‌شود.
شعر عاشقانه: این نوع شعر که بیشتر به بیان احساسات و روابط انسانی می‌پردازد، در بسیاری از فرهنگ‌ها محبوب است. شعر عاشقانه در ادبیات فارسی، به‌ویژه در غزل‌ها و آثار شاعران بزرگی چون حافظ، سعدی، و ناصر خسروو... به اوج رسیده است.
شعر اجتماعی و سیاسی: شاعران گاهی از شعر برای نقد وضعیت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی استفاده می‌کنند. این نوع شعر می‌تواند به اعتراضات اجتماعی، رنج‌ها و خواسته‌های مردم اشاره کند و در بسیاری از مواقع به‌عنوان وسیله‌ای برای تغییر اجتماعی به کار می‌رود.
شعر در فرهنگ‌های مختلف:
شعر از قدیم‌الایام بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف بوده است. در فرهنگ ایرانی، شعر همیشه مورد احترام بوده و شاعران نقش ویژه‌ای در تاریخ و اجتماع داشته‌اند. در غرب نیز، از یونان باستان تا دوران مدرن، شعر بخش مهمی از ادبیات و فلسفه بوده است.
شعر به‌عنوان ابزار بیان:
شعر به‌طور خاص می‌تواند ابزاری برای بیان احساسات عمیق و پیچیده‌ای باشد که گاهی به کلمات عادی قابل بیان نیست. از این رو، بسیاری از شاعران از فرم‌های هنری شعر برای ابراز غم، شادی، تنهایی، عشق، امید، و سایر احساسات و مفاهیم انسانی استفاده می‌کنند.
در نهایت، شعر به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های زبان و هنر، همچنان می‌تواند قلب انسان‌ها را به‌هم نزدیک کند و به‌واسطه زیبایی و ژرفایی که در خود دارد، آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
محمد_باقر_انصاری_دزفولی