سید محمد نجاری شاعر بوکانی
استاد "محمد سعید نجاری" متخلص به "ئاسو" (Aso)، شاعر و محقق و نویسنده‌ی توانای کُرد، در ۹ خرداد ماه ۱۳۳۵ خورشیدی، در روستای «ساروقاميش» از توابع بوكان در جوار رودخانه‌ی سیمینه به دنيا آمد.
ایشان تحصيلات ابتدايی را در همان روستا گذراند، و برای ادامه‌ی تحصيل به سقز رفت، بعد از آن دوران دبيرستان را در دبيرستان كورش كبير بوكان(كه آن وقت‌ها تنها دبيرستان بوكان بود) به پايان رساند، سپس در شغل معلمی به ادامه‌ی تحصيل پرداخته، و هم‌زمان ليسانس ادبيات را از دانشگاه اروميه و با کارشناسی ارشد از دانشگاه تبريز، فارغ‌التحصیل شد.
آسو پس از دوران بازنشستگی ضمن انجام فعالیت‌های ادبی و نویسندگی، به عنوان استاد دانشگاه‌های بوکان و مهاباد مشغول تدریس است.
◇ کتاب‌شناسی:
- مجموعه شعر گه‌زيزه (Gezize)
- مجموعه شعر ته‌وژمی خه‌يال (Tewijmi Xeyal)
- شرح ديوان مصباح‌الدين ادب
- مويه‌ی جدايی (ترجمه‌ی کتاب ناله‌ی جودايی استاد هيمن)
- رمان رێبوار
- چه‌ند گه‌لابه ده‌م باوه (مجموعه‌ی مقالات و شعرهای نصيحتی)
- له قه‌لاوه بو قه‌لا (سفرنامه)
- شرح ديوان وفايی (استاد عبدالرحيم سابلاغی)
- کُردان پارسی‌گوی
- پەیکی شادی (شعر)
- نەورۆز (شعر)
- جومعەکان (شعر)
- بەهاری شێعر و پایزی تەمەن (شعر)
- دەست نوێژی شیعر
- شەرحی دیوانی مەحوی
- ترجمە‌ی سفرنامە حاجی سەرتیپ تیکان تپە
و...
◇ نمونه‌ی شعر کُردی:
(۱)
[سەری سەودایی]
سەرێ سەودای ئەوینی تیا نەبێ بۆچیمە گڕکەی تاڵ
دڵێ بۆ دڵ نەکورکێنێ دەبێ بیدەیتە بەر گۆپاڵ
هەزار جارم نەسیحەت کردی ئەی چاو بەستە مەڕوانە
ئەتۆو سەیرانی گوڵزاران؟ بەکارت نایەسێوی کاڵ
دڵم فەرمووی بڕۆ لاچۆ بەوەڵڵاهی بەمن زیندووی
گڕووگاڵیش نەکەم چبکەم؟ دە ئیدی داکەوە!منداڵ!
چ خۆشە کاتی پیریشت وەکوو منداڵیی ڕابوورێ
بەچەپڵەو هەلهەلە وەک شێت بکەویە شوێن کەری دەججاڵ
که کوێستانی سەرت خاڵخاڵی تێکەوت وخەمی لێ نیشت
لەغەم هەڵدە و بەشووتێ خاریجی کە هەروەکو فووتباڵ
لە سیحری زاڵمان هەرگیز مەترسێ زوڵم هەتا سەر نین
بە دەها تاجی شاهیم دیوە چۆن کەوتوونەتە بن چاڵ
بە ئاهی ساردی مەزڵوومان قەسەم دەوران لە گەڕدایە
زمانی گڕ دەهێنێ ئەم خەباتە بۆ کەڕ و بۆ لاڵ
ئەمن سەودای ئەوینی تۆم هەبێ قەت نایەڵێ پیربم
خەیاڵت عەینی سیمورغەو شەوان دەمخاتە سەر شاباڵ
بەرەو قافی وڵات و شوێنی کۆنی کوردم ئەڕفێنێ
بەمن چی رێی چیا سەختەو کە دەدڕێ کەوش و دەشکێ ناڵ
کەسێ سەر باڵی سیمورغی ئەوینی جێگەبێ سوبحێ
لە ئاسۆی ڕوونی دواڕۆژدا لەبۆی دێنن شەڕابی ئاڵ.
(۲)
[چەپەڵ کردار]
هەر وەکوو منداڵ هەتا کەی دڵ بەکایە خۆش دەکەی؟
ئارەزووی پووچ و مناڵانە لە کەللەی بۆش دەکەی
مەی کە بۆ سەر خۆشیە بۆچی سەرت دێنێتە ئێش؟
بۆچی ناپرسی لەخۆت؟ کاکە خراپی نۆش دەکەی
خۆ سبەی ناڕوونە چی چاکە و خراپ کێیە کەسم
دوێنەکەت دۆڕاندوە، شەکراو لە نێۆ ئەوڕۆش دەکەی
تۆ لە سەر دونیای مەجازی خۆت مەگۆڕە چاوەکەم
بەم چەپەڵ کردارە لاقی خۆت لە عەرزی جۆش دەکەی
دوور نیە ڕۆژێ لە سەر ڕازت وەلاچێ پەردەکەت
تا بە کەی ئەو هەستە نا ڕاستەی دڵت سەر پۆش دەکەی؟
قەیدی ناکا جارێ شیرین بێ چەلێ ترشیش دەمت
دیارە بەم دوو زایقە تامی دمت مەیخۆش دەکەی
تۆ ئەگەر دایم بە تاڵی و دژ بەری ژین ڕابری
مانگی خرمانان خەلەی خڵتە لە جیب و کۆش دەکەی
تۆ کە قەت عاشق نەبووی مەنعی ئەویندار بۆ دەکەی؟
چون بە شیر سووتاوە زارت فوو لە شەربەی دۆش دەکەی
عەیبی ئاسۆ هەر ئەوەندەن عاشقی خاک وگەلە
تۆ کە لالۆت خۆش نەوێ حەتمەن زەمی ئاپۆش دەکەی.
(۳)
[بەهار]
نزیکەگەل نەجاتی بێ و گوڵۆڵەی بێتە سەر ڕاسی
مەڵێن قەت دەورە ناگۆڕێ، ئەوەی وایکوت سەری ماسی
کە پەرچەم بوو بە دەسرۆکەی کچی سەرچۆپی من زانیم
بە بلوێر و بە بالۆرە، گەلی کورد مافی خۆی ناسی
بەهار هات و تەبیعەت بوو بەکانگای ڕەنگ و ئاوازە
لە زستان و لە بەد بەختی نەماوە دەنگی یا باسی
گوڵی سوورم لە بەر تۆیە بەهارم چەشنی پاییزە
لە بەر چاوم دڕووی شینە گوڵی سەر پەلکی ڕێواسی
ئەتۆ حەقتە لە ئامێزی ڕەقیبا غونچەی ئاسایی
گوڵی جوانیت بپشکوێ چون خەزاڵی باوەشی لاسی
ئەمن مەغڵووبی پیریی خۆم بژاری ڕووی سەر و شێوەم
بە هیچ ئامڕازێ نادروێ مەگەر بە برۆی وە کوو داسی
لە مێژە وەک پەپوولە باوەشی گوڵ جێی حەشارگامە
گوڵم زۆر دیوە ئەمما تۆ لە نێو پۆلی گوڵان خاسی
گەلم تا خێوی پەرچەم بێ و گوڵم ئازادی سەر دەم بێ
دەبێ حاڵی چ بێ ئاسۆ بە خۆی و شیعر وئیحساسی؟
(۴)
[کرمی خۆیی]
خەو لە چاوم دا گسک دریاوە ساقی بادەوە
ماری غەم عاڵقەی لەسەر دڵ داوە بەم گشت یادەوە
دەورە با هی مەش نەبێ! ئەم دەورە جامێ تێکەوە
تا سەمای سۆفی ببینن زار بە فووی ئەو ڕادەوە
چەرخەکە هەر چەپ لە بۆ چیی هەژاران سووڕ ئەدا
چاوەڕێی چی تۆ لە نێو ئەم قاتی عەدڵ و دادەوە
کەی! وەفای بۆ کێ بووە دەوران لە کەیخەسرەو گەڕێ
شیرینی عیشقە بە تاڵیی ڕەنجەکەی فەرهادەوە
تاکوو یەکڕەنگ بێ ژیان تۆ هەر بە یەکڕەنگی بژی
لێی گەڕێ سەد ڕەنگەکان با بچنە ئەوبەر جادەوە
کوا ئەوان دەستیان دەگا هاوڕێی دەمێکی ئێمە بن
دایمە سەرگەرمن بە دەستی دایرەو ئەسنادەوە
ڕۆژ لەسەر بەرماڵی نوێژ دەستیان بەرەو ئاسمانە هەر
شەو لەگەڵ ساقی ئەسیر ماون بە جامی بادەوە
گەل لە نێو حەڵقەی هەڵە هەر گێژ دەخۆن، دێ و دەچن
سەر لەگەل زۆرتر دەشێوێ بەم هەموو ئیڕشادەوە
کرمی داری هەر لەخۆیە ترسی بێگانەت نەبێ
حاڵی هەروابوو گەلی ئێمە لەدەورەی مادەوە
حاڵی ئاسۆش حاڵەتی ئەو ئاسکەیە، هاڵا لە داو
کەس گرێی ناکاتەوە حەتتا لە کن سەییادەوە.
(۵)
[وەشوێن کڵاوی لار]
کێ دەزانێ، بۆچی من وێڵم بەلادێ وشارەوە؟
بۆ هەدادانم نیە، بەم حاڵەتە غەمبارەوە؟
کێ دەزانێ، چۆن لە دەرس و دەور و مەکتەب بووم وەڕەز؟
لەو عەزابەی دیم بە دەستی تاقمی هوشیارەوە
کێ دەزانێ چۆن لەشەترەنجی ژیان من مات و کش
بێکەس و جێ کەوتوو وم بەشوێن کڵاوی لارەوە
جا لە جێیێ هاوەڵانم، یەک بە یەک لێم بوونە دژ
خۆزگە بەو تیرەی کەبۆم دەخرێ لەکن ئەغیارەوە
بای شەماڵی مەیلەکەت لە کوێیە سەرما کوشتمی
سارده با بەستوویەتی پەنجەم بە سیمی تارەوە
وەک گوڵینگ بۆ گەردنی بووکی خەیاڵی شیعرەکەم
تەرمی شۆڕ بووی چوار چرای دڵمە بەسەر سێدارەوە
جامەگەر تۆزێ وەسەر خۆم کەمێ لەو خۆڵەوا
بای شەماڵ جارجارە بۆم دێنێ لەکووچەی یارەوە
چش دەبا تۆش وەک نەیارانی گەلم ڕەحمت نەبێ
وەک مناڵ خۆم ژیر دەکەم تاهەم بەئەم ئەشعارەوە
با نەچرپێ ڕازەکەت ئاسۆ بە گوێی نا مەحڕەما
شەو لەتۆی شیعرێکی پڕ هیوای سبەی، بیشارەوە.
◇ نمونه‌ی شعر فارسی:
(۱)
[بوکان]
با من بیا بە شهر و دیاری کە اندران
هرجا سخن از عشق و فداکاری می‌رود
در قلب رود و کوه و همه کوی و برزنش
پروانه‌ی عشق است به میعاد گل رود
بر اوج برده زرد بلندش عقابی تیز پر
آرام و پر فروغ به خوابی عمیق رفت
زیرک به صدایی حماسیش در آن طرف
آتش به پا کُند اندر میان دل چو نفت
سیمینه رود چو طغیان همی کند بهار
غمگین از آنکه به سویی هدر رود
آن یار با صفا که کنارش گذر کُند
در باغ و راغ و رود به جز شور نشنود
بوکان حدیث جان به لبش آشنا پود
جان‌ها که به معراج سر دار رفته‌اند
بر قلعه‌ی بالا بلند او نگر ببین
آن روح‌ها که به میعاد دل یار رفته‌اند
بر بام بلبلان خوش الحان و سارگون
جغد است نوحه خوان و بلابل همه خموش
آهنگ رفته ز شعر و ترانه، پوچ پوچ،
زاغ و زغن همه در باغ گشته پر خروش
هر ساز که ناساز بود تازه نام او
هر شعر که معناش دور بود شادشان کند
بیت و غزل زیرک و نوری کجا شدند؟
افسوس کسی نیست کمی یادشان کند
این مصرع از کلیم مرا ورد روح گشت
پیری رسید و موسم طبع جوان گذشت
شعر و سخن نغز صفتشان شده کهن
یک نیزه خاک از سر شعر زمان گذشت
شهری که در آن بود حقیقی به نوا روز و شب
نورش به کامل و مصباح و افخمی همی رسید
"ئاسو" چو غریبی است سراید کلام نغز
زیرا که عصر شعر چو پولاد ته کشید.
(۲)
[نسیم مشکبار]
ای نسیم مشکبار از جانب لیلا بیا
وی شمیم نوبهار عاشق شیدا بیا
در فراقت خار و خس نالید و من خس‌تر ز خار
عامل عطر و عبیر آگین کن گل‌ها بیا
ای فدایت دختر شعر و عروس خامەام
تا شود بر پا ز سینە محشر کبری بیا
روزها چو شب شبان ب‌صبح تا کی بسپرم
یا همین امروز یا فردا و پس فردا بیا
بر زبانم شکوەها و در دلم صدها نیاز
ای کویر خاطر عشقم ز تو دریا بیا
تا نباشد جایگاە اجنبی میعاد ما
بی‌خبر از هر رفیق و مونسی تنها بیا
در سما سینەام تیر شهابت را جهان
در سیاهی شبم چون زهرە زهرا بیا
تا نبینندت بە روز آن جاهلان کور دل
نیمەهای یک شبی همچون شب یلدا بیا
بی‌فروغ چشم‌هایت دیدگانم بی‌فروغ
ای دو چشمت رشک صدها نرگس شهلا بیا
بر افق بنما نگاهی تا ز مرآت رخت
باز یابم دل، شود گم گشتەام پیدا بیا.
(۳)
[یادش بە خیر]
یاد آن دوران که ما را شاد شادان می‌نمود
حسرتی گشته است اکنون، یاد حسرت را چه سود؟
خاک همچون دایه‌ای درس محبت یاد داد
باد هر جا پرسه می‌زد قاصد یک مژده بود
چشم هر آهووشی مهمان دل می‌شد نگاش
شادی عشقی دگر بر عشق‌هایم می‌فزود
یاد باد آن گل‌عزار گل‌رخ گل‌گفته را
بر وفای پاک‌بازی‌های عشقش صد درود
نامەهایش شاهنامه یاد چون تاریخ بیهق
در کلاس درس إنشا، شعر من او می‌سرود
ای خراسان، تا به یاد سبزوار افتادەام
واژەی شعر دری افتند در حال سجود
نازنینی غربتم را آشنایی داد و رفت
بعد از او هرگز نیامد شور شادی در وجود
آه ازین فریادهای سینه سوزم داد ازین
سال‌های سرد افسرده که شادی را ربود
حال در شصتم چنان در دام پیری مبتلا
می نمی‌گیرد مرا، بیزارم از گفت و شنود
ساقیا جامی به یاد سال‌های شصت‌ها
مطربا یک پنجه بر تار و بزن زخمی به عود
تا نوای نالەهای نی ز شعرم بر شود
سرخ گرداند همیشه سقف مینای کبود
از "افق" باران عشق و باد پیری می‌وزد
باده کو؟ ساغر کجا؟، هان... ساحل سیمینه رود.
(۴)
[یاد باد]
یاد باد آنکه ز ما وقت طرب یاد نکرد
نقص ما را همه دید و ابدا داد نکرد
گردن ما کج و او مالک ارقاب همه
گردنم را ز، خم زلف خود آزاد نکرد
دل به امید وصالش ز خرابات، خراب
وین خرابه دل ما را دمی آباد نکرد
گرسنه کودک سودا، به امید کرمش
مویەها کرد که هر کودک نوزاد نکرد
آنچه او با من دیرینه غلام بنمود
باد بر خار و خس موسم مرداد نکرد
غم او را نه فقط همدم دل کردم و جان
شادیم بود لبش یک نفسم شاد نکرد
وان پیامی شب دوشینه فرستاد به کین
بر سرم تیشه‌ی تیز سر فرهاد نکرد
تا "افق" دور شد از خلوت آن عربده‌جو
شعر کُردی به امید لبش انشاد نکرد.
(۵)
با عشق بیهدەی خویش کلنجار می‌روم
با نور بە مهمانی شب‌های تار می‌روم
با یاد و خاطرەی عهد جوانی غمین شوم
بر فرش سنگی این راه چه بیکار می‌روم
تا یار بی‌وفای سایەوشم بی‌خبر بود
چون صعوه سوی حنجرەی مار می‌روم
با یاد سیاووش و ریاحی جوان شوم
سوی غم بگذشته چه بیزار می‌روم
آخر کجاست این گذشته همه رنج بود؟
امسال بدتر و بدتر ز عهد پار می‌روم
در سرزمینی که قاچاق عشق و عاطفه است
من هم به شعر دورەی قاجار می‌روم
این واحد مرا که کسی بر نداشته است؟
پاسش نکن، که به دریایی بی‌گدار می‌روم
یادش به خیر "افق" شصت و هشتی‌ها و عشق
عمر ار چه پاییز است، ولی در بهار می‌روم.
(۶)
[جبر عشق]
تا مرا شوق رخ و چشم تو در دل جاستی
شعر موزونم، کە الحق تو بسی زیباستی
ای دل از راهی کە رفتی، فکر برگشتن مکن
جبر عشق است این، نە این رە را تو خود می‌خواستی؟
یک شبی در خواب مجنون هم اتاقم بود گفت
کورد و عوربی نیست در این رە، تو هم از ماستی
شور فرهاد ار فتد بر کوە، پژواکش شنو
با کلام و سوز امروزینە هم‌آواستی
ای نوای چارە سازت خوشتر از هر چیز، عشق
واهمە در خود مبین، والاستی، والاستی
ای غزل آن‌روز کاج شعر ما بی‌برگ شد
نیک می‌دانم بەیاد چشم او بر پاستی
عاشقی در عهد پیری و جوانی چون هم است
نیست اندر چشم عاشق نی کمی، نی کاستی
گرچە پیری، لیک "ئاسۆ" بر دلت تا بنگرند
همچنان آن شاعر هفتادی و برناستی.
(۷)
[آیینە دل]
گوش کن بشنو زمن این مثنوی
با نگە باید سخن را بشنوی
گاە حرفی هست بر لب جان من
نیست اما گفتەی پنهان من
ای کە درس عشق را از بر نەای
بشنو این احساس را گر کر نەای
وای اگر معشوقەای عاشق شود
پا برهنە جانب عاشق دود
...علت عاشق ز علت‌ها جداست
عشق استرلاب اسرار خداست...
مولوی از بهر شمس اندر غم است
حال شمس از هجر مولا بر هم است
عاشق و معشوقە گر با هم شوند
حاسدان بر عشقشان در غم شوند
ای بسا خون‌ها پی این گفتە ریخت
بکر شیطان خاک زین و مم ببیخت
دشمن تو عاشق توست ای رفیق
چون نەای بر وی تو یک اندک شفیق
لاجرم پنهانیت دشمن شود
یک گرم حرصش چو صدها من شود
عاشقی و دشمنی عین هم‌اند
هر دو بهر یکدگرند غم‌اند
راز را در دل نگهدار ای عزیز
دل بود چون معدن سر تمیز
بلبلی را ول بهل، پروانە شو
دام را بگسل مثال دانە شو
آنکە می‌سوزد و می‌خندد بە لب
می‌نخواهد حب درد تاب شب
قرص او یک بوسەای از یار اوست
یا کە حرفی بیتی از گفتار اوست
حرف را آنگە چو درمان می‌شناس
دل شود آیینەی دل بر قیاس
هرچە زین دل پرتوی بر افکند
در دل آن دیگری خیمە زند
زین سبب گفتم ترا ای اهل دید
حرف دل را با نگە باید شنید
تو اگر عاشق نباشی جان من
می‌نگردی محرم دیوان من
تا نخوانی درس عشق از چشم یار
کی شود ابر دو چشمت ژالە بار
ول نشینی در نشیمن احمقی است
چشم بر راە عزیزت رونقی است
باش تا بانگ قدم را بشنوی
وای اگر بی‌عشق یک شب بغنوی
چون در آید یار، شب روشن شود
ایزدت قاهر بر اهرمن شود
بوسەای از لعل او نقل و نبید
کی توان بی‌عشق بر مستی رسید؟
تا ز جام بادەی چشمان او
مست گردی و دوی هر کو بە کو
کودکان در پی فتندت کف زنان
همچو تیپ خانقاهی دف زنان
همچو مولانا پی خورشید خود
تا شوی بازیچە همچون او کە شد
در کشی یک جام از عرفان او
سوزدت از مزەی تلخی گلو
سر برهنە راهی میدان شوی
بی‌سر و بی‌سرّ و بی‌سامان شوی
آە اگر زین معرفت خالی شوی
کی ز شعر عاشقی حالی شوی
من چە گویم از "افق" تا نور نیست
روز روشن جز شبی بر کور نیست
...عقل در شرحش چو خر در گل بخفت
شرح عشق و عاشقی هم عشق گفت...
گردآوری و نگارش:
#زانا_کوردستانی