کلاس شعرناب(۲)
به نام خداوند جان و خرد
توضیح مفاهیم
بیت: بیت کوچک‌ترین واحد شعر است که از دو بخش تشکیل می‌شود.
مصراع: به هر کدام از بخش‌های یک بیت، مصراع گفته می‌شود. هر بیت، دو مصراع دارد.
مطلع: بیت اول قصیده و غزل، مَطلَع نامیده می‌شود.
مقطع: بیت آخر قصیده و غزل را مَقطَع می‌نامند.
قافیه: به کلمه‌هایی که حرف یا حرف‌های پایانی آن‌ها مشترک است و در انتهای مصراع‌های شعر قرار می‌گیرند، کلمه قافیه گفته می‌شود. از سوی دیگر، به حرف یا حروف مشترک آن‌ها نیز قافیه می‌گویند.
ردیف: کلمه‌هایی که عیناً در پایان مصراع‌ها و بعد از کلمه قافیه می‌آیند، ردیف نام دارند. وجود ردیف در شعر اجباری نیست.
وزن: به آهنگ هر شعر که با چینش خاص کلمه‌های آن به وجود می‌آید، وزن گفته می‌شود.
در بخش‌های بعدی، با توجه به همین مفاهیم، ساختار انواع قالب شعر را بررسی می‌کنیم. به این صورت که ابتدا قالب‌های شعری رایج در ادبیات کهن را معرفی کرده و سپس انواع قالب شعرهای نو را تحلیل می‌کنیم.
کاربرد وزن عروضی در قالب شعر
تا قبل از اینکه نیما یوشیج وزن و آهنگ شعرهای فارسی را دگرگون کند، شاعران فارسی‌زبان، به‌ویژه در ادبیات کهن، تلاش می‌کردند تا از وزن‌های خاصی در شعرهای خود استفاده کنند. این وزن‌ها همگی براساس چینش خاص هجاها شکل می‌گیرند و نوعی ریتم و آهنگ را در شعر به وجود می‌آورند. بسیاری از وزن‌های شعر فارسی از ادبیات عرب ریشه گرفته‌اند، اما برخی از آن‌ها را شاعران ایرانی ابداع کرده‌اند.
برای شناخت شعرهای فارسی و ساختار آن‌ها، علاوه‌بر اینکه باید قالب‌های شعری را به‌خوبی بشناسید، لازم است با اوزان عروضی و انواع آن نیز آشنا باشید.
ادامه دارد...
گزیده ای از درس ادبیات فارسی استادبانوحامدیان