زینب یوسفی شاعر و نویسنده‌ی سنندجی
بانو "زینب یوسفی" شاعر و داستان‌نویس و مترجم کُرد، زاده‌ی ۲۰ دی ماه ۱۳۴۳ خورشیدی در سنندج است.
وی فوق‌لیسانس جامعه‌شناسی دارد و آثارش به چند زبان مختلف از جمله انگلیسی و سوئدی و عربی و... ترجمه و منتشر شده است.
وی در سال ۲۰۰۳ برنده‌ی جایزه‌ی فستیوال گلاویژ در بخش داستان شد.
▪کتاب‌شناسی:
تامه‌زرۆی له‌یلێ (رمان کوتاه) - شه‌ده‌ی سه‌رگه‌ردان (رمان کوتاه) - ئه‌یر وئه‌ڤین وئه‌ژده‌ها (مجموعه داستان) - چرای ترافیك - سێبه‌ره‌كانی میرا (رمان) - له بازنه‌ی ته‌قه‌دوسدا (مجموعه داستان) - له‌م نزیكیه‌دا (شعر) - ده‌بێ ئاگام له خۆم بێت (رمان) - ژنانی بێ پیاو (ترجمه‌ی رمان مردان بدون زنان نوشته‌ی شهرنوش پارسی‌پور) - سنە لە شووقەی ٨٩دا (مجموعه داستان) و...
▪نمونه‌ی شعر کُردی:
(۱)
تاریکایی یان خۆر
میترا و عیسا
چەندە پاپا و چەندەها کارمامز
بە و سەرەزستانە
سەرگەردانی سەرگەردان...
مەزدا تووڕەیە
لە تەفرەی کونستانتین
ئورمەزد
لە پیلانی نەگریسی ئەهریمەن
ئااااااە
چاخەی چوارم یان دووهەزار
خوانەکان لە بازنەیەکی ئێسکیزوفڕنیایی
چیرۆکەکانی نەنکم
پڕ ماچی شازادە و کچە هەژار
بەس لە زستانەکاندا
چ ماچ بوو رەق هەڵگەڕان....
تفەنگی پەسامۆدێڕنم بدەنە دەست
چ ئاسمانی وزەوینییە
لە بازنەیەکی وەهم ئالوود دا
دەخەمە داو
بڕوا بکە
دەیانخەمە داو
بە گوللەی پەسامۆدێڕنەوە...
(۲)
[فەرامۆشی]
ساتەکان لە تەشتی
بیرەوەرییەکانتدا
خووساون...
هەموو چرکەیەکت
دەشۆم
لە ژێر بۆڕی
تووڕەییدا...
لەسەریان دەسڕمەوە
وێنەی خۆشەویستییەکان
سپی سپی...
بە سابوونی ڕەش
یەک چرکەت
ناهێڵمەوە هەرگیز
ئەزیزم...
نەکا
خۆری فەرامۆشی
بمباتەوە سەر تەنافی ئاشتی...
(۳)
[لە ناخی ئەستێرە گەڕۆکێکی هەڵواسراودا]
دڵۆپ دڵۆپ
دادەوەرێن وەرزەکان
چ ساڵگارێکە
بەفرینی بەفرین
ڕاوەستاوم وەکوو نیگایەکی گەش
خۆم گوتی:
من ڕۆژێکم
هەڵواسراومەتە سەر پانتایی ساڵێکدا
ئیدی چ پێویستە بە شەو
بە ئەستێرە
بە درێژە پێدانی زەمەن...
ئێستا لە پیاسەدام
لە بن چاڵاوێکدا
نیگام دەکەوێتە سەر
خەونێکی پاکیزەمدا
کە پێشتر هەڵاتبوو
لێوەکانی لکاندوەتە لێوی
قیژەیەکی ناوەخت
لە ناوەندی شەهوەتێکی سیاسیدا...
خۆم گوتی:
هەموو ئێسکیزوفڕنیاکان
لە کایەدان
ئەمەیان بەر بدە
بیسپیرە بە خاک...
ئێستا لە سینەمادام
سەیری فیلمێکی ڕاستەقینە دەکەم
جگەرەیەکی مەست
کەوتووەتە بێسانێکی تەماتە و شووتیەکاندا
قاڵاوێک بە دەنووکی
هەموو کاسە سەرەکان
داتڵیشاو...
خۆم گوتی:
ناتدەمە دەستی "با"
ناتسپێرمە خاک
کاتێک کە خەریکی ڕۆیشتنی
پێنووسەکەت تووڕ بدە بۆ قاڵاوێک
هەموو داهۆڵەکان ڕەش پۆش
لەت وپەت
شەل و کوت...
ئێستا سەیری داهۆڵێک دەکەم
لە باخێکدا
لە بازنەی شەوێکی مانگ ئاسادا
خەریکی دزینی ئاوە ورشەدارەکان
هاورێ لە گەڵ جگەرەیەکی مەست وسەرخۆش
لە چەشنی تابلۆیەکی نەققاشی
وەکوو موسیقایەکی نوێ و ناحەز...
خۆم لە ئاکامی نیگایەکی داهۆڵ ئاسادا کەوتووەتە داو
هەموو دەنگێک دەبیسم
لە ناخی "سنە"یەکدا
لە ناخی هەموو ساڵەکاندا...
(۴)
قەل
دۆڕاندی دەنووکی
"با" بەتەنیا مایەوە
لە چنارستان...
(۵)
کراسی هەموو دونیا
لەسەر گوریسێ
ئەسرین دادەوەرێنێت
...
لە پشت گڵۆپی سوورەوە
بەجێ ماوە جوگرافیای نیگات
سەیرێکی سەفەر بکە
کە سەدان کیلۆمەتری لە قاپی وێنەدا حەپەساوە
...
بەردەوام بە جێ دەمێنێت قاڵاوێک
لەو کۆڵانانە کە ناگەنە پاییز
بەردەوام کەسێک هەیە
کە دەمی بەهار داخ بکات
بەشی چاوەکانت
پێڵاوێک
لە چاوەڕوانیدا...
(۶)
بە دوامدا مەگەڕێ
سەبری من نەشکاوە
کەش و هەوام تۆفاناوی نییە دارەکەم سەوزە
قاپەکەم پڕ لە چێشت
بە دوامدا مەگەرێ...
شەوگارم تێکەڵ بە جگەرە نەبووە
ڕۆژگارم خۆڵەمێشی نییە
دەستەکانم بەتوانایە
پێڵاوەکانم بریقەدارن
بە دوامدا مەگەڕێ...
(۷)
من مەبە بۆ ڕەهەندێکیتر
دایمەخە نیگای خۆت
بەرەو گۆشەکە
ئیدی قومار
ئیدی هەزار بە هەزار
ئاوێنەکان شکاون
هەزار بە هەزار گۆشەکە
کورد نیەتی تەلارە ئەمنێک لە ئاوێنەکان
من پەلکێش مەکە بۆ دووهەمین ڕەهەند
من مەبە بۆ نێوان ترسی ئەم تەلارە سەگییە
کە دێنە ڕاکردن
هەزار هەزار سەگی سەگ...
(۸)
من لە گۆڕانکاریدام
پڕ لە گومان
من لە قەراخی تۆدا لە پیاسەدام
بەڵکوو شوێن پێیەکانم
لەسەر هاتوچۆی هاوارەکانی داواکارییەک...
(۹)
کۆترێکم
باڵێکم لە هەولێر
باڵێکم لە سەقز
دەنووکم لە سەر ئاسمان
داکوتراوەتە سەر هەورێکی خوێنینەوە
زەوینم ورشەی شەهادەتی کوردستانی
با هەڵفڕێم ئەمڕۆ
بە چل باردا
بە چل شەپۆل
ڕێک بخەم
چلچلەی شۆڕشێکیتر...
(۱۰)
لە خەونێکی بێ شوستە
پیاسەیەک ڕەوانە
لە جادەی هات و نەهاتی بەسەرهاتێکدا
ژنێک
ماوەتەوە بە سەرسامی
ڕەنگە سەفەرەکان
بێ گەڕانەوە بن...
لە خەیاڵێکی ون
داهۆڵێکیان
ڕەش پۆشاندوە...
(۱۱)
خوێنم داپژراوەتە
سەر دەستت
لەسەر هەورەکانم ئێستا...
ماڵ و ماڵباتم
ڕوبارەکانم
زەڵەم و مەڵەم
لە نێو لەپی درۆشمێکی ڕاستگۆ...
منداڵەکانم ئەستێرە بەردینە
لە ئاسمانی وەرزەکاندا
دەبنەوە گڕ...
(۱۲)
چیاکانم
ئاااە چیاکانم
ناتوانی ئیدی ناتوانی
شەهیدەکانم زیندوو
لە ڕیزی دارە نوێ ڕگەکاندا
راوەستاون...
چ دەمانچەیە
چ گوللەیە
ئااای کە تۆ چەند
گوناحکاریت
گوناحکار...
(۱۳)
ڕۆژێک
کە تاڵاو
ماچی دایە پەمەیی
بەهار کەوتە داوی شورا...
▪نمونه‌ی شعر فارسی:
(۱)
نوشتەای کە سوز دارد امسال
مثل زمستان یک فکر....
زرد شدەای
مانند منسوخ
پردە کنار
پنجرەها باز اگر
باز هم زرد می‌شوی
هی سرد می‌شوی
مسیح نباش
کە نداری صلیب
این‌همە دنبال شریعت
کە تقدس
این‌همە چکش
چرا هی داس می‌زنی
روی فکرم
من سبز نمی‌شوم دیگر
زرد تویی تو
بیا و ببند
دروازەی این‌همە آینە را
کە فقط تو را... تو را...
را بە را... تو را
سرخ می‌کند...
دندانم می‌زند قروچە
وقتی کە هنوز
خواب می‌بینی
این‌همە تشک
خیس شاش رویاهایت
بیا و دیگر مرگ
دیوارت تاریک دیگر
پنجرەات دروغ
آینەات خرد...
(۲)
[سرت را مثل تاریکی]
کمانە کردە بود شب
روی خاطرەام
معلق
کوە و کبک
پنجاە درجە روی صفر یا زیر صفر
در اطناب طناب
مادرم ملحفەها را
بیرنگ می‌زند آینە...
روی لاشەی غروب
جندگی می‌کند صورتی
اگر مرد
بی‌چراغ
مندیلی سرگردان...
خاک توی خاک
کرم می‌زند
لول می‌شود قصە‌ی روز
نوشتەها می‌پرند
از حاشیەی عشاق
هی نشانە می‌زند دال
هی بوسە می‌دهد مدلول...
(۳)
[چلقوووووووزهایی کە]
کف می‌دهند بە تالاب
نردبانشان سرسرەای باد
چە از یک سکس پاپتی
چە از زجەای بی‌کفش
حاصل نمی‌شوم با تقسیم
جمع کن بساطت را
بی‌وساطت ساطور و تفنگ
تن ندهم بە تفریقت
ریز ریز
لیز
می‌خورم در کیسەی روز
نە می‌توانم در ساکشن ساعت ٢٥
نە در رنگ توبرەای نوروز
دم بدهم بە تلەی
گرگی کە در برف نگاهم
مخفی‌ست...
(۴)
[ندزدیدەام هرگز]
هیچ قبایی
در تقدس مجمر
همان بە
کە نگردم بە دورت
مثل ماە
کە فکر می‌کنی زیباست
نفس کجاست وقتی
جذر زشت
می‌زند
از ماه...
(۵)
[بر خطوط موازی باورهایت]
ایستادەام من
من چون زاویە بە قهر
قهر را کاشتەام در باغچەی پیرهنت
پیرهنت کە پارە پارە
پارە در سال‌های رفت و زیستن
زیستن در پنجرەهای روز و شبت
شبت چ فرق دارد با روز این فرق
فرق همان بهتر کە بر آن زند خنجر
خنجری چ با دست چە با پا چە با حرف...
(۶)
در استحالەام
پر تردید
در ساحل تو قدم می‌زنم
بلکە جای پایم
بر تردد جیغ‌های
یک خواهش...
(۷)
متواتری
چون یک حدیث
که آس است به قصه پشتت...
گوش نکن دیگر
مثل موش
فضول در حلقه دوان...
ندارد اعتبار دیگر
جنگ‌های زرگری
چپ نزدیک به راست...
(۸)
در رویایی خالی از پیاده‌رو
قدم زدنی جاری‌ست
در جاده‌ی آمدن و نیامدن یک سرگذشت
زنی
مانده است حیران
شاید سفرها
بی‌بازگشت باشند
در یک خیال گم
مترسکی را
سیاه پوشانده‌اند...
(۹)
روزی که برکه
بوسه داد بە صورت بهار
به دام افتاد در حصار...
(۱۰)
کلاغ
باخت منقارش را
باد تنها ماند
در چنارستان...
(۱۱)
پیراهن همەی دنیا
روی یک طناب می‌چکاند اشک
پشت چراغ قرمز
مانده جغرافیای نگاهت
یک نگاهی بینداز به سفر
که صدها کیلومترش
توی قاپ عکس بەحیرت ماندە
همیشه جا می‌ماند
یک کلاغ
از کوچه‌هایی
که به پاییز نمی‌رسند
همیشه کسی هست
دهان بهار را داغ بزند
سهم چشمانت
کفشی در انتظار...
(۱۲)
نگرد دنبالم
قرارم نشکسته
هوایم نه طوفانی
درختم سبز
کاسه‌ام پر آش
نگرد دنبالم...
شبم نه عجین سیگار
روزگارم نه خاکستری
دستانم قادر
کفش‌هایم براق
نگرد دنبالم...
(۱۳)
نبر مرا بە بعد دگر
نبند نگاە خود
بە زاویە
دگر قمار
دگر هزار هزار آینەها شکستە است
هزار هزار زاویە
کُرد ندارد امن عمارتی در آینه‌ها
مرا نکش به بعد دو
مرا نبر به هول این عمارت سگی
کە می‌زنند دو
هزار هزار سگ سگی...
▪نمونه‌ی داستان کُردی:
(۱)
[یەک دڵۆپ باران]
ئەگەر ئاماژەم بە ئاسمان نەکردبایێ لەوانەیە هەرگیز کەس بیری لەوە نەدەکردەوە بڕیارە تا چەند چرکەیتر باران داببارێت بە سەر هەموویاندا.
فرەتر لە چەند چرکەی نەخایاند کە هەورەکان زاریان بەرەو زەوین کردەوە و پاش ئەو هەموو ساڵە بە خوڕ دابارین. بێ هیچ هەورە تریشقەیەک، بێ هیچ گقە بایەک، بێ هیچ هەرا و هوریایەک. دەتگوت هەورەکان بەرەو زەوین دەڕشێنەوە.بەس سەیر لەوەدا بوو کە باران تەڕمی نەدەکرد. تا ئەوێ کە توانیم خۆمم لە دەرگای ماڵ دوورەوە خست و بەرەو ژێر بارانەکە چووم، بەرەو کۆڵان ڕۆیشتم و لە ناوەندی کۆڵانەکە ڕاوەستام، ڕێک لە ژێر زاری ئاوەڵای هەورێکدا کە بە خێرایی دادەباری، ڕاوەستام. سەرم وا دانەواند کە باران ڕوومەتم تەڕ نەکات بەڵام درێخ لە تەنیا یەک دڵۆپە باران. دڵۆپەکان لە من لایاندەدا و لە تەنیشتمدا دەکوترانە سەر زەوینەکە. بەرەو شەقام هەڵاتم لە نێوان قەرەباڵغیەکەدا ڕاوەستام. لە ژێر لێزمە باراندا، لە نزیکی ئەو خەڵکانە کە بە پەلە لە هات و چودا بوون و هەندێکیان عەلاگەیان دابوو بە سەردا و هەندێکیانیش جانتاکەیان گرتبووە سەرسەریانەوە و لە گەڵ ئەوەشدا تەڕی تەڕ، ئاویان لێ دەچۆڕا،بەڵام من هیچی هیچ، یەک دڵۆپە بارانیشم لێنەدرا بوو. تەنانەت پێڵاوەکانیشم تەڕ نەدەبوون.
چەند سەرسووڕهێنەر بوو ئەو حاڵەتەی من. نەدەبوو وا بێت. دەستم کرد بە در هاوردنی جل و بەرگەکانم. هەستم دەکرد دەبێ سەداوسەد ئەو ڕۆژە منیش وەکوو خەڵکانیتر تەڕی باران هەڵگەڕێم. دەبێ باران تەڕم بکات ئەگینا...
سەرەتا سەرپۆشەکەم لا برد و چەن چرکە خۆم لە خۆم و باران داگرت. ناااا سوودێکی نەبوو قژەکانم وشکی وشک بوون. مانتۆکەم دەرهێنا بەڵام درێخ لە دڵۆپێک باران. باران لە من لای دەدا و وەختە بوو لافاو دەست پێبکات. منیش لە ڕووتەوە بووندا بەردەوام بووم. سەیریش لەوەدا بوو کە تەنانەت یەک کەسیش سەری بەرەو من بەرزەوە نەدەکرد. کەس بیری لە کەس نەدەکردەوە بە تایبەت من کە بەو پەڕی سەرسووڕمانەوە باران تەڕمی نەدەکرد... هەی بە لەحنەت بن هەی، مەگەر کوێرایتان هاتووە، چۆن هەست بە و بارو دۆخەی من ناکەن ئاخر... من خۆم ڕووتەوە کردبوو، لە نێوان شەقامەکە ڕاوەستا بووم و هەر دوو دەستم بەرەو زاری هەورەکان ئاوەڵا کردبوو. ڕێک لە چەشنی کۆتەڵێکی سپی کە نیشتمان فرۆشەکان بۆ پاکانەی خۆیان لە ناوەندی شاردا درووستیان کردوە. دەتگوت کۆتەڵێکی خودا ئاسام کە نەک باران بەڵکوو هیچ کارەساتێک نامڕوخێنێت. بەس من نە خودا بووم و نە کۆتەڵ، تەنیا ژنێک بووم لە ڕەگەزی ئینسان کە دەمهەویست باران تەڕم بکات وەکوو هەمووان. ئەو هەموو بارانە، ئەو لێزمە بارانە... کەسیش تەنانەت چاوێکی لێم نەدەخست خۆمیش وەکوو خۆم مابوومەوە... هەر دوو دەستم بەرەو ئاسمان ئاوەڵا، کۆتەڵ ئاسا، بێ جل و بەرەگ دەچوومە گژ ئاسماندا و درێخ لە تەنیا یەک دڵۆپ باران.
(۲)
چۆن دەکرێ ڕاوەستم بەو لێزمە بارانە، ئەی کات چی لێکەم کە لە گەڵ دڵۆپە بارانەکاندا هەرەس دێنێتە سەر شان و ملم مەگەر خاچ ڕزگارم بکات...
چ شا و چ شارزاد و چ شەیتان، سوودێکی نییە ئیتر چوونکە تازە ئیدی دەنگی پیاوێکی خەمکین لە گەڵ دڵۆپە بارانەکاندا هاتووەتە گوێمدا ئەویش لە ژێر ئاوی زەریاکانەوە. گوایە باران لە ئاسمانەوە و دەنگی پیاوی خەمکینیش لە ژێر ئاوی ئۆقیانووسدا تێکەڵ بوونە و دێنە گوێمدا. ئایا باران چ ئەڵێت و ئایا کابرای خەمیکن چ ئەڵێت و لە سەرچی لەم کاتەدا هەردوو دەنگ پێکەوە بێنە گوێمدا و ئاڵۆزم بکەن، لێی نازانم. هەڵبەت مەبەستم هەر ئەم لێزمە بارانە و هەمان پیاوی خەمکینە کە لە گەڵ پەرییە زەریاییەکاندا جووت دەبێت و پاشان دەگریت و بە دەم گەڕان لە دووی دڵدارە خایینەکەیدا چیرۆکی خۆی بۆ ماسییەکان دەگێڕێتەوە...
بەس ئیتر لەوە تێگەیشتوومە کە چ شا و چ شارزاد و چ شەیتان، ئیدی ناتوانن چیرۆکی دڵداری بگێڕێنەوە چوونکە تازە ئیتر هەردوو دەنگی باران و کابرای ئۆقیانووسی بەر گوێم کەوتوونە... نا... ئیتر سوودێکی نییە ئیتر... نا...
▪نمونه‌ی داستان فارسی:
(۱)
[اسبی کە ماه را دوست نداشت]
وقتی کە اسب شیهە کشید ماه هنوز در محاق بود. کدر و گنگ، گویی هنوز مه ادامە داشت. کسی نتوانست جلودار اسب یاغی شود یا چنگ بیندازد و یالش را بگیرد. اسب شیهە کشید و تاخت زد و خودش را از آن تپەی سخت و تاریک بالا کشید. هنوز ماه در محاق ماندە بود کە اسب بە آن بالا رسید.
در آن بلندی اسب تاریک زدە موجی بە یال و گرد و خاکی بە تختە‌سنگ‌ها انداخت و تپە و ماهور را لبریز کرد از شیهەهای سهمگینش. ماه برای چند لحظە از محاقش در آمد و در چشم بهم زدنی در فاصلەی دو سم برافراشتەی اسب کە رویش را بە ظلمت ساییدە بود، بە دام افتاد. اسب با آخرین شیهەای کە کشید دو سم را در همان لحظە بر هم کوبید و جسم ماه را خرد و خاکشیر کرد. ابرها ترسیدند و در نهایت وحشت بە جسد تکە تکە شدەی ماە خیرە شدند.
اسب خستە و ساکت گویی باری از دوش برداشتە، از روی لاشەی ماە عبور کرد و آرام از تپە بە زیر شد بی‌هیچ شیهەی دیگری...
گردآوری و نگارش:
#لیلا_طیبی (صحرا)