📗 درسنامه ی ۴٨(قافیه ١٣)

بسم الله الرحمن الرحیم
حركات حروف قافیه و قواعد مربوط به آنها. به این ترتیب نام‌گذاری شده‌اند: رس، اشباع، حذو، توجیه، مجری و نفاذ که حروف اول آنها دو کلمۀ «راحت من» را تشکیل می‌دهد.
برای این‌که قافیه درست و کامل باشد، باید حرکات و حروف آن یکسان باشند. اما در چند مورد، اختلاف بعضی از حرکات قافیه جایز شمرده می‌شود.
🔴 اختلاف حرکت قبل از حرف قید. و آن در صورتی است که رَوی با حرف وصل همراه باشد. برای مثال دو کلمۀ شکفت و رفت که به علت اختلاف حرکت قبل از حرف قید، قاعدتاً با هم قافیه نمی‌شوند، بعد از افزوده شدن حرفی، مثلاً «مِ» ضمير فاعلی، می‌توان آنها را با هم قافيه کرد و شکفتم و رفتم را با هم آورد
🔴 اختلاف اشباع، یعنی حرکت حرف دخيل. و آن در صورتی است که رَوی با حرف وصل همراه باشد. برای مثال دو کلمۀ داور و ظاهر که به علت اختلاف حرکت حرف دخیل، هم‌قافیه نیستند، با افزوده شدن حرفی، مثلاً «ی»، به آنها هم‌قافیه می‌شوند: داوری و ظاهری. این قانون در مورد اختلاف نوع دیگر اشباع که حرکت حرف پیش از رَویِ متحرک است نیز صادق است و کلماتی از قبیل سحری و پری را می‌توان با هم قافیه کرد؛ اگرچه سَحَر و پُر با هم قافیه نمی‌شوند.
رس (به معنی آهسته و پنهان وارد کاری شدن) فتحۀ قبل از الف تأسيس است.
فتحه ی حرف «ک» در دو کلمۀ حکایت و شکایت.
حروفی که پیش از مصوت‌های بلند «آ- او- ای» قرار می‌گیرند، به ترتیب مفتوح، مضموم و مکسور محسوب می‌شوند.
فتحه ی حرف « م »در کلمات شمایل و مایل
حرکت «رَسّ » می باشد.
رسّ، حرکت پیش از الف تأسیس است که به صورت انحصاری، همان فتحه می‌باشد؛ چرا که الف فقط از فتحه پدید می‌آید. این گونه است که آهنگ قافیه از رسّ شروع می‌شود، نه از تأسیس. باید دانست همزه در ابتدا، وسط و آخر کلمه واقع می‌شود؛ برخلاف الف که هیچ گاه در ابتدای کلام نمی‌آید و همواره یا وسط است و یا آخر. البته الف و همزه، اختلاف ماهوی ندارند و حروف الفبا به ۳۲ حرف منحصر است و تفاوت آن‌ها در موقعیت و شرایط ظهور است، نه در ذات.
به فروغ مهر رویش که مه است از آن عبارت
به فریب چشم مستش که جهان دهد به غارت
در دو کلمه ی (( عبارت )) و (( غارت )) فتحه ی (( با ء ))
و (( غین )) را رسّ گویند.
#سید_هادی_محمدی
پی نوشت :
​​​​​​منابع دروس قافیه در آخرین جلسه عنوان خواهد شد.
شعر کوتاه فارسی به دنبال سنت‌های هزار ساله ی آن تا به امروز ادامه یافته است. اما بی‌گمان حیات مدرن آن را باید از شعر نیما آغاز کرد و از زیباترین سروده‌های او که البته کوتاه سروده‌های او نیز هستند. بعد از نیما پیروان او نیزکوتاه سروده‌اند و گاه چه زیبا، اما شعرهای کوتاه این شاعران تنها بخش اندکی از مجموعۀ شعرهای آنهاست. در شعر کوتاه و در ساختارهای کهن آن قوالب مشخصی وجود دارد، چون خسروانی‌های عصر ساسانی، و در ادوار بعد رباعی، دوبیتی، ترانه و مفردات. این قالب‌ها چه به لحاظ ساختار بیرونی و چه درونمایه ی آن‌ها ویژگی‌های تعریف شده‌ای دارند. اما دربارۀ شعر کوتاه مدرن فارسی لااقل تا این زمان بررسی مستقل و مشخصی انجام نیافته است. کتاب «کوته سرایی» با توجه گرایش روز افزون نسل جوان به شعر کوتاه و همچنین تأثیرات جهانی هایکو بر شعر امروز ایران و جهان ، مدخلی است برشناخت این نوعِ شعری.
مؤلف: سیروس نوذری
ناشر: ققنوس
زبان: فارسی
سال چاپ: ١٣٨٨