تصدیر (ردالعجز علی‌الصدر_ردالصدر علی‌العجز)
به نام یگانه‌سراینده‌ی دیوان آفرینش
نگاهش بود، عنوان دوبیتی
در آن گم بود، دیوان دوبیتی
و با «رَدُّالعَجُز»، بر صدرِ احساس
نگاهش گشت، پایان دوبیتی
شاعر: زهرا حکیمی بافقی، (الف احساس)
…*…*…*…*…*…*…*…*…*…*
✍ آرایه‌ی «رَدُّالعَجُز عَلَی الصَّدر»
(بازبردنِ انجام به آغاز)
مطابق با آن‌چه در لغت‌نامه‌ی دهخدا آمده است، در اصطلاح عروضی: «جزو اول از مصراع اول را «صدر»، جزو آخر آن را «ضرب»، جزو اول از مصراع دوم را «ابتدا» و جزو آخر آن را که آخرین جزو بیت است، «عجز» می‌گویند. «عَجُز» در لغت به معنی دنباله است. صنعت ردالعجز علی الصدر آن است که کلمه‌ی اول بیت، در آخر آن تکرار شود.»
به‌عبارت ساد‌ه‌تر، رد العجز علی الصدر؛ یعنی: یک کلمه را یک بار در ابتدای جمله بیاوریم و بار دیگر نیز در پایان، آن را تکرار کنیم.
مثال:
آدمی درعالم خاکی نمی‌آید به دست
عالمی دیگر بباید ساخت وز نو آدمی
(حافظ)
در نمونه‌ی جاری، با آمدن واژه‌ی «آدمی» در آغاز و در پایان بیت، آرایه‌ی رد العجز علی الصدر نمودار شده است.
✍ چهار تک‌بیت از کتاب دل‌گویه‌های بانوی احساس، دارای آرایه‌ی:
بازبردن انجام به آغاز (ردالعجز علی‌الصدر):
۱
دل‌باخته‌ی چشمِ تو شد، شورشِ قلبم
چشمک بزن و مهر بدم، بر تپشِ دل
۲
دل خریدارِ محبّت گشت، با موجِ نگاه
گو به چشمانت بتابد، اندکی بر دشتِ دل
۳
در هر نفس، جان‌خسته‌ام؛ از بس که «احساس»
پنهان کند، بغضی که بند آرد، نفس را
۴
در قدم‌های بزرگِ زندگی، هر روز و شب
آبرومندم که باشی، با دلِ من، هم‌قدم
زهرا حکیمی بافقی
کتاب دل‌گویه‌های بانوی احساس
…*…*…*…*…*…*…*…*…*…*
✍ آرایه‌ی «رَدُّالصَّدرِ عَلَی العَجُز»
(بازبردن آغاز به انجام)
در اصطلاح عروض؛ یعنی: کلمه‌ای را که در آخر بیتی بیاید، در آغاز بیت بعد نیز تکرار کنند؛ با این دیدگاه، در برشی از چهارپاره‌ای که خواهیم خواند، واژه‌ی «وقتی»، در ابتدای بند دوم، دارای آرایه‌ی رَدُّالصَّدرِ عَلَی العَجُز است؛ زیرا، در انتهای بیت قبل و سپس در ابتدای بیت بعد آمده است:
از بس دلت، سرشارِ مهری بی‌کران است
جز تو، نمی‌خوانم کسی، در هیچ، وقتی
یارِ دل و «احساسِ» پاک و بی‌ریایم
جز تو، نمی‌دانم کسی، در هیچ، وقتی
*
وقتی که واژه نیست با، دیوانِ دل ساز
دل‌واژه‌ی «احساسِ» قلبِ خسته‌ای تو
با روی باز و با محبّت‌های بسیار
درهای غصّه را، به رویم، بسته‌ای تو
#زهرا_حکیمی_بافقی
برشی از یک چهارپاره
#آرایه‌های_ادبی
…*…*…*…*…*…*…*…*…*…*
نکته:
برای پرهیز از اطاله‌ی کلام، به همین مقدار بسنده شد؛ ولی، با توجّه به این‌که آرایه‌ی تصدیر، جزو آرایه‌های زیبا؛ امّا کمتر شناخته‌ای است، اگر عمر و توفیق بود، نکاتی دیگر؛ همراه با نمونه‌های بیشتر در این زمینه، در پنجره‌ی سبز به اشتراک گذاشته خواهد شد.