رهبانیت
بسم الله الرحمن الرحیم
رَهبانیت، ترک دنیا و لذت‌های آن از جمله ازدواج و خوردن گوشت و همچنین کناره گرفتن از مردم و جامعه و عبادت در دیر و صومعه که برخلاف زهد، در اسلام نهی شده است. حضرت محمد(ص) ضمن منع رهبانیت، مسلمانان را به جهاد دعوت کرده و آن را رهبانیت امت خود خوانده است.
در روایتی از پیامبر اسلام(ص)، شکست چندباره مؤمنان مسیحی از ظالمان، منشأ پیدایش رهبانیت دانسته شده است. بنابر منابع تاریخی، رهبانیت، در قرن سوم میلادی در میان مسیحیان ظهور کرده است. برخی محققان معتقدند رهبانیت مسیحی، یکی از منابع تصوف در اسلام بوده است.
مفهوم‌شناسی
ابوهلال عسکری در تفاوت میان «خوف» و «رهب» براین نظر است که «رهب» به معنای استمرار و طولانی بودن خوف است و هر خوفی را نمیتوان «رهب» دانست، و به همین دلیل است که راهب را راهب گویند؛ زیرا استمرار در خوف دارد.[۱] راغب اصفهانی نیز «رهبانیت» را از ریشه «رهب» به معنای ترس همراه با اضطراب میداند. وی «تَرَهُّب» را به معنای تعبد، و رهبانیت را زیاده روی در تحمل تعبد از شدت ترس گرفته است. [۲] علامه طباطبائی نیز در المیزان گفته است که «رهبانیت از ریشه رهبه به معنای خشیت است و به طور عرفی بر انقطاع انسان از مردم برای عبادت خداوند به خاطر خشیت از او اطلاق می‌شود. [۳]
رهبانیت به معنای ترک لذت‌های دنیوی مانند ازدواج و خوردن گوشت و نیز کناره‌گرفتن از مردم و جامعه و عبادت در دیر و صومعه، یکی از موارد نهی‌شده در اسلام است.[۴] رهبانیت به‌معنای جدایی و کناره‌گیری از جامعه، در مقابل زهد به‌معنای رهایی از مادیات دانسته شده است.[۵] محققان، نتیجه زهد اسلامی را زندگی بهتر در اجتماع دانسته‌اند، نه ترک زندگی در اجتماع.[۶] نهی پیامبر(ص) از انزوای عثمان بن مظعون، پس از درگذشت فرزندش، نشانه‌ای واضح از ناروا بودن کناره‌گیری از جامعه دانسته شده است.[۷]
برخی محققان با اتکا به روایتی از پیامبر اکرم،[۸] معتقدند تفاوت رهبانیت که در اسلام منع شده، با زهد که به آن دعوت شده، این است که زهد، تنها چشم‌پوشی از لذایذ مضر و بی‌رغبتی به آن‌هاست، اما رهبانیت، بی‌رغبتی و نزدیک نشدن به همه لذت‌های دنیوی است؛ حتی لذت‌های مباح.[۹]
منشأ پیدایش
چنانکه در برخی روایات ذکر شده، پیامبر اسلام، منشأ پیدایش رهبانیت را شکست چندباره مؤمنان مسیحی از ظالمان و متواری شدن آنها به بیابان‌ها و عبادت در کوه‌ها دانسته است.[۱۰] برخی مفسران، با اتکا به آیه ۸۷ سوره مائده، رهبانیت را مصداق حرام کردن مواهب الهی و در نتیجه، آن را مخالف احکام و قوانین اسلام بیان کرده‌اند.[۱۱] همچنین در قرآن کریم، به ساختگی بودن رهبانیت مسیحی و عدم تشریع آن از سوی خداوند تصریح شده است.[۱۲] برخی پژوهشگران، زمان پیدایش رهبانیت را در قرن سوم میلادی دانسته‌اند.[۱۳]
مسیحیانی که ابتدا رهبانیت اختیار کرده‌اند، روش خود را تقلید از حضرت عیسی دانسته‌اند که هرگز ازدواج نکرده است.[۱۴] آنها همچنین به فرازی از کتاب مقدس استناد کرده‌اند که بر اساس آن، عیسی، به پیروانش گفته است که افرادی به خاطر «ملکوت خدا»، مجرد به سر خواهند برد.[۱۵]
نهی از رهبانیت در اسلام
در روایتی از حضرت محمد(ص)، رهبانیت مورد نهی قرار گرفته و تصریح شده است که در اسلام رهبانیت نیست.[۱۶] پیامبر(ص) همچنین مسلمانان را به جای رهبانیت، به جهاد دعوت کرده و جهاد را رهبانیت امت خود خوانده است.[۱۷] امام علی(ع) در گفتاری که در نهج البلاغه از وی نقل شده، عاصم بن زیاد را که عبایی بر تن کرده و از دنیا دل کنده بود، فردی توصیف کرد که با خود دشمنی می‌کند و شیطان گمراهش ساخته است.[۱۸]
علامه مجلسی در بحار الانوار، بیش از ۱۰ روایت را از أمالی و خصال شیخ صدوق، تفسیر قمی، و دیگر آثار شیعی نقل کرده که حاوی نهی از رهبانیت است.[۱۹]
با این حال، محمدجواد مغنیه، آیه ۸۲ سوره مائده[۲۰] را حاوی تجلیل از راهبان مسیحی دانسته است.[۲۱]
تاثیر رهبانیت بر تصوف
برخی شرق‌شناسان و همچنین محققان مسلمان، از جمله کسانی دانسته شده‌اند که معتقدند رهبانیت مسیحی، یکی از منابع تصوف در اسلام بوده است.[۲۲] به باور محققانی مانند زکی مبارک در مصر، مسلمانان، آموزه‌های حضرت عیسی را در امور معنوی، راهنمای خود می‌دانسته و با انجیل آشنا بوده‌اند و شواهدی از کتاب مقدس مسیحیان در آثار اسلامی مانند عیون الأخبار ابن قتیبه و همچنین الإحیاء(احیاء علوم الدین) ابوحامد غزالی یافت می‌شود.[۲۳] او همچنین مسیحیانی را که با همراه داشتن کتابی حاوی ادعیه، وارد کلیسا می‌شوند را به صوفیانی تشبیه کرده است که کتابی حاوی اذکار و اوراد در دست دارند و وارد مسجد می‌شوند.[۲۴]
زهد
به معنای بی‌رغبتی به دنیا، از فضائل اخلاقی
قوامیت مردان بر زنان
حکمی قرآنی که به سرپرستی و مدیریت مردان بر امور خانواده و تدبیر امور زنان و تأمین نیازهای آنان اشاره دارد.
خشیت
بیم و ترس آگاهانه همراه با تعظیم نسبت به خدا.
منبع نت