بهمن قره داغی شاعر بیجاری
استاد "بهمن قره‌داغی" شاعر کُرد زبان در یکم مهر ماه ۱۳۵۰ خورشیدی، در بام ایران، بیجار دیده به دنیا گشود.
ایشان تحصیلات خود را تا سطح دکترا در رشته‌ی تحقیقات آموزشی ادامه داد و در حوزه‌ی تعلیم و تربیت به عنوان معلم، مدرس، کارشناس، رئیس گروه وزارت آموزش و پرورش، مؤلف و محقق به فعالیت مشغول بوده و در حال حاضر ضمن پژوهش به عنوان استاد در دانشگاه‌های مختلف تهران از جمله دانشگاه فرهنگیان تدریس می‌نمایند.
وی از جمله چهره‌های مطرح شعر کشور است که در حوزه‌ی شعر فارسی و کُردی (گروسی) آثار ارزشمندی را چاپ و منتشر کرده است.
همچنین ایشان، دبیری و عضویت اصلی انجمن بینالمللی شاعران و نویسندگان بدون مرز از سال ۲۰۰۶ تاکنون، داوری جشنواره‌های کشوری و مدرس کارگاه‌های شعر و... نیز در کارنامه دارد.
▪کتاب‌شناسی:
- مجموعه شعر «نسیم یاد تو» نشر نهاوندی، قم، زمستان ۱۳۷۷
- ترجمه شعری جز سی ام قرآن مجید. نشر تعاونی ایثارگران، سنندج، زمستان ۱۳۷۹ (نخستین ترجمه قرآنی منظوم برای کودکان)
- مجموعه شعر «فرداها فریادها» نشر امین، تهران، زمستان ۱۳۸۰
- مجموعه شعر «گمان گیلاس و دهانی گس» نشر ژیار، سنندج، تابستان ۱۳۸۲
- مجموعه شعر «ده لاقهی ده ریا» نشر ژیار، سنندج، زمستان۱۳۸۳٫ (نخستین مجموعه شعر، به زبان کُردی گروسی)
- سنجش مشاهدهای، شیوهای نو در ارزشیابی کیفی–توصیفی. نشر کورش، تهران، ۱۳۸۸
- مدیریت پوشه کار، جورچین دانستن، توانستن و بکار بستن در ارزشیابی کیفی–توصیفی. نشر کورش، تهران، ۱۳۸۸
- مدیریت بازخورد، راهنمای ارائه بازخورد در ارزشیابی کیفی–توصیفی. نشر کورش، تهران،۱۳۸۹
- بهبود یادگیری با آزمونهای مداد–کاغذی. نشر کورش، تهران، ۱۳۸۹
- بچههای امروز، فرازنشینان فردا، جهت آشنایی اولیا با برنامه ارزشیابی کیفی-توصیفی. نشر کورش، تهران، ۱۳۸۹
- کورش بزرگ؛ خورشیدی برای تاریکیهای حقوق بشر. نشر کورش، تهران، ۱۳۹۰
- تقویت مهارت املا‌نویسی با بازخورد توصیفی. نشر لوتوس، تهران، ۱۳۹۱
- خودسنجی همسال سنجی، مقصد ارزشیابی کیفی – توصیفی. نشر زنده اندیشان. تهران ۱۳۹۲
- صفر تا بیست ارزشیابی برای یادگیری. نشر زنده اندیشان. تهران ۱۳۹۴
- بازخورد پایانی، راهنمای تکمیل گزارش پیشرفت تحصیلی تربیتی. نشر زنده اندیشان. تهران ۱۳۹۴
- هنوز گام‌های تو را خیابانم. انتشارات زنده اندیشان، تهران زمستان ۱۳۹۸
و...
همچنین تاکنون چند CD با شعر و صدای بهمن قره داغی منتشر شده است، از جمله:
- پس از دیوار، ۱۳۹۳
- راز بیقراری قاصدکها، ۱۳۹۰
- گفتمت، نگفتمت ۱۳۸۹
- گه‌رووسی خه‌وه‌رید، ۱۳۸۹
و...
▪فعالیتهای فرهنگی و ادبی:
- دبیر و عضو اصلی انجمن بینالمللی شاعران و نویسندگان بدون مرز از سال ۲۰۰۶ تاکنون
- مسئول انجمن ادبی باران از سال ۱۳۷۸ تاکنون
- مدرس کلاسهای کارگاه شعر از سال ۱۳۸۴ ادامه دارد
- داور هشت دوره‌ی جشنواره‌ی شعر کشوری، منطقهای و دانشآموزی
- داور جشنواره جایزه‌ی شعر کردستان
- مدرس برنامه ارزشیابی کیفی – توصیفی از سال ۱۳۸۲ تاکنون
- دارای بیش از ۸۰ عنوان مقاله علمی – پژوهشی
- مجری بیش از ده عنوان پژوهش
و….
▪نمونه‌ی شعر کُردی:
(۱)
سەڵامون ئه‌له‌یک ئەی دنٚس‌قەڵا
ئەی بهشت م سەرچەوکەی سەفا
سەڵامون ئەلەیک مەرکەز پاکی
جی مەردومان ئوفتادە خاکی
سەڵامون ئەلەیک ئەی شەهر شعور
دِهـِ دامەنەی کۆەی پڕ غورور
سەڵامون‌ئەلەیک کۆەی یەکەدار
کۆەیی باڵابەرز گەڕووس و بیجاڕ
لە قولەی بەرزد هەوز چەنٚیزی
ئاگٚم خەی وە یاگٚ جەنٚ و خۊنڕیزی
دار نیاز دامەنەی تونم
ئاشق باڵای بەرز تو منم
لە وەراوەرِ جەماڵ ماهت
پەنجەی عەلی بی هەمسەفەر ڕاهت
ئەی پەنجەی عەلی سەرچشمەی نیاز
سەڵامون ئەلەیک ئەی کۆەی نەماز
جیەی نیاز و ڕاز و نەمازید
جیەی شەفائەت، چەنی دڵ‌وازید
کیەنی زوڵاڵ پاک ڕوشِنِد
پۆنٚەی خوش بووِ پەنیر پووشِند
ئاو و سەرسەوزی چەمِ دەروەند
سایلەکان ساگٚەی ئاوەن ڕەوەند
لە یاگٚم دوەی سەنعەت و سگٚاد
له تکنولوژی ئارامش کوا
کۆەی سەرسەوزِ وشگە دەروەند
خاس و پەهناوەر وەک کەمەربەند
کۆەی خوشنمای کوچک کوناتی
ک خەیگەم وە یاگٚ سەفای دەهاتی
گشتی ئەڵەم کەی لە دڵم شایی
ئەی وەپا بووید ک ئیمە زایی
سەرمای زمسان و تووز پاییزد
سەوزی ئەو خوارەو قڵای چەنٚیزد
سِجدِگای من و خیاڵ منە
یاگٚد بایسِ کەماڵِ منە
سەڵام ڕووڵەی دۆر لە جەماڵِد
دۆر لە دامەن پڕ لە کەماڵد
ئەژنەفە گوڵم وە مهرەبانی
وە زوان کوردی وە خوش بەیانی
ک وەپا بووید ئەی دنٚسقڵا
وەپا بمینید بی قەزا و بەڵا.
(۲)
ئووشن...
لە قەرەچیمان ناوزگ پڕ لە ژان و پاییز و واویلای دنٚسقڵا
هیچ کەس ک هیچ وەخت خەوەر نەیری
سی و نوهـ ساڵە کوڕی
لە پای ئەو تیرە بەرق بی ڕوشناییه
پاڵ دایە تەنیایی تیەڵی پڕ لە سەرما و سیەیی
چەوەڕی مینیایە تا دوارە گیزەی گورانی پیاگٚی بیەژنەوی
ک ژنی
پڕ لە تاسە و تەڵواسە
پڕ لە هەست و هەناسە
پڕ لە ئیسار و ئاتفەتەنیا ئیشتیه
چەوەڕی هاتن کەسیگە ک هەڵا بووی ڕوەینی لە ڕیەی بی هاتن وە دڵی ڕیوارە
ئۊشی لەو ساڵەوە ک ئەو پیاگە ڕوەیە
قاسڵوانک گلەو نەخواردیەگەوە
کیەنی چەرمگٚ قوڵتەی ئاوی لە یاگٚ بردیە
کۊەی یەکەدار بی گوورانی قومری دایم خەمگینە
هەر دڵی دایم شەکەتی شەن کەی
ئۊشی نەیسان و ناوزگ پڕ لە خۊن و نەۊنِ دەوا و دوکتور و وڕینەی جەماعەتی دەم بەتاڵ بیکارە
ئەو پیاگە دایم سگٚای شمشاڵ و بۊنی بەرزە وە باڵای هووز
هیچکە نیزانی ئەو پیاگە ک لە شۊشە لامپا نازگترە
لە پەرپۊلە پڕ تمشاترە
لە هەر زینگٚی زینگٚترە
ئۊشی: هیچکە نیزانی باخی پڕ لە ئاینە و ئاسمان
ئیوارانە ڕووژی ئرام سەوقات یاری
م تیەنگٚ چەن ساڵەی دیگٚارم
گیزەی گیرستنم پەنجا وە دیگٚەن ئەو پیاگە ئەودووگەە...
(۳)
تو ک بەختت وەهاریە
ڕای تو
تەوفیری نەیری
پەرپۆلە باڵی بشکی
تامی چەس؟
داڵک ڕووڵەی بمری،
هورمسگ٘ی مانای چەس؟
شاعر شعری کاڵەو بوو هاڵی چەس؟
بڕوو بڕوو با همیشە تاسی تەوافت تەڕ بوو وە گیانم
بڕوو هسارگ٘ شەوگـ٘ار پڕلە شیوەنم
بڕوو باڵابەرز...
بڕوو...
نزای من و پەرپۆلە و کەوتر پشت و پەناهت.
(۴)
[بڕۆم بەیانی بۆنیم]
تورِنج تەنیایی تو زەردە
دۆنم دووارە ئیلمە ئیلمە پاییز وڕید
ئەڵسە با بڕۆم بەیانی بۆنیم
ئتِ تەون تەنیایی تو،
فرووش نەیری
ئۆشن هەوا پڕ لە وەهارە
ئاسمان ڕمیایە وە سەر زەمینا
دەورەی چوماق و چەقوو
چاڵ کریایە!
هەر کارگ٘ەری لە ئەرەق تیوڵی تیر دوو!
ئۆشن خوا بەش کەن
ئۆشن...
ئەڵسە با بڕۆم
بڕۆم بەیانی بۆنیم!.
(۵)
ئیوارانە ڕووژی بی،
بی وەخت و بی رەنٚ
م بیم و خوا و بوڵیزەی ئاگٚرِ تمشای تەڕ تو لە گیانم
لە دەس خوا
سیفی دیم و ناو تو وەبان ئەو سیفە
ناو تو وەبان ئەو سیفە...
وتم: خوا ئەی ناوە
گەرمای گیانم گِڕ دەی و
جوانی جوانەو کەی وە باڵام
ئەی ناوە کووڵەکەی مینیانِ منە
ئەی ناوە شئرە، وەهارە، گیانِ منە
ئەی ناوە...
خوا دەس پیاگٚه تیی دا وە دەسمەو
کِ سایەی باڵاد وە سەرما سەوز بیلی
کِ...
سی ساڵە لەو ئیوارانە ڕووژە، دۊرم و
هەڵا هەر بوڵیزەی ئاگٚر تمشای تەڕ تو وە گیانم سەوزە و
لە دەس خوا سیفی دۊنم و ناو تو وەبان ئەو سیفە!!
بیلە با بچم پوف بکەم لە شوڵەی پیاگٚەتیی هەر چی پیاگٚە.
(۶)
دوائزه مانگه‌ی خوا زمسانه و
کوویه و کووچه‌و و
کورواسه‌گه‌ی تو را سیه‌س
را «داده لیلا» داوه‌نی پر له پاییزه
را واروه‌ی روو روو له ده‌ر هه‌ر مالی وه‌هاره
کوا ئو سووچه ک وه تام تنیایی ته‌ر نییه
تا «کا ناسر»
ده‌س وه دایره ده‌می گورانی بخوه‌نی:
«دایره‌گه‌ی ده‌سم زرزره داره
خوزم وه‌و که‌سه ده زووران داره
ده زووران مه‌رو ده زوراندم
سیفه سوره‌گه‌ی بن گیفاندم»
شه‌وت پر له شیون بو «بایه‌قوش»
شیون وه شایی مانا وه شانید
بووشه دالک داخی چه‌ن شه‌هید بو دلم؟
کوا ئه‌و روژه ک له پای کوویه‌ی «نقاره کوت» و
له داون دایم سور «بادمسان»
- هه‌ر چن خوم خاس دی‌زانم «بادمسان»
بال و بالای به‌رز هزار که‌و‌تر
کوت کوت وه سردا شاواز کریایه
خوم خاس دی‌زانم –
وه دل خوه‌شانه خوه‌ر به‌ش بکیمو
ده‌سمان رای یه‌ک
کوچان ریه‌و رزگاری بو
کوا ئه‌و روژه...
کوا وه‌هار؟
ئای وه‌هار..؟
(۷)
وەگ٘ەرنە
ديواری تا ديگ٘ار تو
دیوو نيه
وەگ٘ەرنە
خەیاڵی نيه تا خولی بخوەم لە خەڵوەت تون و
دڵم بيارمه تواف تيوڵت
ک هەر بەيانی خوا لەی ئەڵای و
ئيواره
خوڕەی خوەشی وڵاوه كەی وەبان باڵای دڵما
وه‌گ٘ەرنه
هزار پەرپۆلەی جوان شئرم باڵەو دەم
تا لەبان بەرزی باڵای تونا بنۆسن
ئاو، ئاوات، ئازادی
کِ چەن ساڵه زمسانه
شئرم له نووک زوانم
"ئەی زوان بەسە"
يەخ بەستيە!
چەن ساڵە سيەی سايه سوار كرديە وه سەرما
چەن ساڵه ئاسمان ئەزاباره
سِ نەسڵ له دۆای مِ نيزانن
كورواس ئەسڵی ئاسمان، ئاويه
دۆەشەو «مەهسا» دۆه‌تم لەمِ دپرسيا بابا:
“باڵەو گ٘رتن يانی چه؟"
وتم دۆەتم دانيشه كتاو بخوەنه
تا ئەوقەره باڵاد بەرزەو بوو
کِ دەسد بگ٘ەی تا
چاگ٘ر له سەر ئاسمانا داگ٘ريت.
«مەهسا» نيشت پەرِەپەرِه باڵا كردن و
منيش وه سەوری له خوەم پرسيم:
ڕاسی شئرم وە شەو شۆ نەکرديه؟
(۸)
کەوش لە پای پەنجا ساڵەی شه‌وه‌ق گوم‌کریاگٚم
دڵم سفره‌ی پڕ لە خەیاڵ و
گیرفانم گاوسِنووقی پڕ لە خالی و
هاڵم هامسای چللە‌ی زمسانە
شەکەتی شکیایە وە گیانمو
دەوروبەرم بەزم بایەقوش و کەفتارە
ئازای گیانم بوو گەنیاگٚی خورافە و جاهڵی گٚرتیە
وەک زاگروس و بەلوت داڵک مردگٚ پڕ لە ئاگٚرم
وەختی لە وەراوەر ئاینە باڵا کەم
تا بڕازنمەوە
ڕوومەت ڕمیاگٚم
ئاینە وەک داڵکی پڕ لە پەرپۊلە و خوەر و کیەنی
سادە و سۊەرەقان
وە گۆەشگەم خوەنی
"شەوەق، شیوەی شیرین زاناییە
زانایی، میوەی خاس ِ خەوەریە
خەوەری، شووڵەی شایی کتاوە
کتاو، چرای ڕیە و ڕزگٚاریە
بەیانی و بانجەس
کتاو..."
ڕاسی ڕاسی چەنی کتاوم؟
چەنی خەوەرم؟
▪نمونه‌ی شعر فارسی:
(۱)
مهرگان
- به عادتی ديرينه -
چشمی پای پنجره
تمامِ كوچه را
به انتظارِ قاصدكی مرور می‌كردم
هنوز هيچ دری به خلوتم باز نكرده
هزار قاصدك مرا به دردی تازه تسليت گفتند!
آسمان لبريزِ كركس بود وُ من
آشفته
ساعتی بر جنازه‌ی فرداها زخم ريختم
هيچ كسم يك كلمه عاشق نبود
تنها به هر طرفم پاييز می‌وزيد و «زیبا»
دور سرم اسپند دود می‌كرد و می‌گفت:
- «شناسنامه‌ی پدرم را باطل كردند
امسال پروانه‌ها را كسی مادر نخواهد بود
رفتی كوپنِ خواروُ بار «اهورا» را بگيری؟»
- خوار و بار...
راستی بروم
زندگی،
نان،
شناسنامه،
شعر...
می‌خواهد.
(۲)
مگر كدام مادر
دوباره می‌زايدمان كه بايد
به هق هق ِ گريه
غروب و غربت و دلتنگی
تكرار تعفن تنهايی...
اين همه كُرنشمان بايد تا شايد
طلوع ترانه‌ای آغاز گردد
مگر كدام مادر
دوباره می‌زايدمان كه بايد
در اين حجم ِ فرصت ِ نابرابر
از گلستان آتش و خون
بغض و بهانه
و ميان اين «ربذه»
اينهمه حقارت
سهم ِ «بودنمان» را برداريم.
خدای را خسته‌ام
خسته از فريب فرداهايی ديگر
ار اينهمه بی‌شباهتی
نا برادری
كه برابری اينجا
تنها و تنها
در شمايل شمارگان ِ نفس‌های ماست.
(۳)
[بوی عبور]
ـ روز شما هم پر از روزنه
ما نديده‌ايم در كوچه هيچ زنی با دامنی پر از انار و روسری زرد
هيچ زنی با آفتابی در بغل
هيچ زنی با زنبيلی زندگی
ما نديده‌ايم…
ـ اما اين كوچه هنوز بوی عبور می‌دهد
ـ خيالاتی شده‌ای آقا
از وقتی طعم “حلبچه” در اين شهر نشست
ما تنها بازی بچه‌هايمان را به خواب اين كوچه خيس می‌بينيم
ما تنها…
برو آقا برو
شب شما پر از فرشته
خدا صبرتان دهد!.
(۴)
هيچت به هيچ كس شباهت نيست!
نه بوی بابونه به بالايت پيداست
نه لبانت تر به طعم عاطفه
و نه حتا سهمی از سادگی به سيمايت سبز
اما انسانی‌ترين ترانه‌های آدميان را مادر مانده‌ای
زبان تفاهم خدا و شيطان را به آستين داری
و تمام غربت خويش را مسافری
عجبا كه سرخی سرد لبانت
لحظه‌های معصوم ِ مرا گريه می‌کنند
...
نمی‌دانم امروز چندم جهنم است
نعشِ دوازده ستاره بر دوش دارم
سير از گرسنگی‌ام
و هی به تو می‌انديشم
هنوز رد پاهايت را به سينه قاب كرده‌ام
شب‌ها دلتنگی‌هايم را خواب می‌بينم.
امروز “حوصله‌ام ابری‌ست”
خدا كند كه ببارم.
(۵)
هوا بوی بامداد می‌داد
در خود نشسته
از خلوت خرم خانه به قصد اداره زدم بيرون...
- تاكسی...
راديو روشن بود
داشت موسيقی لال و خاموشی پخش می‌كرد
كسی ناگهان با صدايی سرد اعلام كرد:
«با توجه به غلظت آلايندهای دروغ، تزوير، ريا، نفاق،...
در همه‌ی شهرهای بزرگ و حتی شهرستان‌های کوچک...
امروز و فردا،
تمام مدارس ابتدايی، تعطيل می‌باشند.
پروانه‌ها در كنج خانه‌هايشان بمانند
ممکن است آلودگی، روی روان و اخلاق آنها
تاثیر بدی بجای بگذارد...
اما ادارات با سهم سنگین آلوده‌سازی
همچنان باز خواهند بود!»
تكلیفم روز بود.
بايد می‌رفتم.
بند شلوارم را و دگمه‌های كتم را،
مثل دهانم محكم بستم
نكند كسی گوشی موبايلم را
كيف پول پر از خالی‌ام را
شناسنامه‌ی كردی‌ام را...
نيازمند باشد و...
با اعصابی ابری رسیدم اداره
جیب‌هایم را كنترل كردم
هنوز يك دل خوش از همه‌ی داشتن‌هايم را
نفس نكشيده بودم كه...
ديدم عشق را و
خودم را گم كرده‌ام!!
كی؟ نمی‌دانم.
ساعتی بعد
عينك عاطفه‌ام را به چشم زدم و ديدم
چقدر از تو دور مانده‌ام
دور دور دور
آنقدر كه حتی اگر فروردینی‌ترین آوازها را نیز برایت بخوانم
تو هرگز نخواهی شنید!!!
گوش‌های تو، زیر آواری از آوازهای آبی
مانده‌اند
تازه فهميدم اگر همه‌ی دنيا را نيز، در جيب كت و شلوارم
- كه هنوز مويايل و كيف پولم در آن بود - بگذارند
طعم تكرار با تو بودن را
در من بيدار نمیـسازد.
فهمیدم که اگر آسمان آبی، صفحه‌ی پرواز تو نباشد
نقاشی بی‌جانی است که تنها امتداد نگام مرا عقیم می‌سازد.
فهمیدم اگر تو نباشی همه‌ی هر روزم بی‌روزنه و بی‌فردا می‌ماند.
فهمیدم تمام ترانه‌های من از عبور نخواهند کرد.
بیا برگرد
شاید نشانی نوازش پروانه را به خاطر آوردم
شاید...
هوا پر است از از ذرات معلق نفاق و تزویر و...
کاشکی در یک جای جهان
شناسنامه هم المثنی صادر می‌شد.
(۶)
صدای سياه زاغ وُ
جيغِ جماعتی جغد
و اعصاب ابری من.
دارم از خودم خالی می‌شوم
نفرين به سفره‌ای كه سيرت نمی‌سازد
تا در پی نانی كه سجده‌اش را نابلد می‌مانی
رجعتی به هر “رجاله‌ای” بری.
نفرين به خطی كه بر پيشانی‌ام نشست
به گمانم سرنوشت تو را نيز
ازين پيشانی تراشيده باشند؟
ـ نه آقا اين جار آن جماعت “بيابانی”ست كه بويی از باران و آهی از آيينه در بساط نداشتند
بر بام باور ما خانه به خنجر ساختند
من تمام خودم را
به نيت تمام آدم‌ها
در دست‌هايم می‌كارم
فرداها به انگشتانم می‌رويند
كوچه دوباره بوی نان و نوازش می‌گيرد
تنها حوصله می‌خواهد
حوصله بروم كتاب‌هايم را ورق بزنم.
گردآوری و نگارش:
#زانا_کوردستانی