غیبت
بسم الله الرحمن الرحیم
غِیبَت از گناهان کبیره به معنای بدگویی پشت سر دیگران است که در اسلام به‌شدت از آن نهی شده است. قرآن این گناه را همچون خوردن گوشت برادر مرده توصیف کرده و در روایات گناه آن شدیدتر از زنا معرفی شده است. علاوه بر ارتکاب غیبت، گوش دادن به غیبت نیز حرام است. غیبت، پایمال کردن حق الناس به شمار می‌آید؛ ازاین‌رو، بنابر برخی روایات، توبه از آن مشروط به گذشت کردن غیبت‌شونده است. در روایات، برای غیبت آثار و عذاب‌هایی ذکر شده است مانند این که پاداش اعمال صالح غیبت‌کننده به غیبت‌شونده و گناهانِ غیبت‌شونده به غیبت‌کننده منتقل می‌شود.
غیبت را موجب بدبینی، نفرت و کینه، قطع رابطه و فساد ایمان و اخلاق در جامعه و حتی از بین رفتن زندگی اجتماعی دانسته‌اند.
مفهوم‌شناسی
در اصطلاح علم اخلاق، غیبت آن است که در غیاب برادر دینی، به بیان آنچه نقلش مایه ناخشنودی او می‌شود بپردازند،[۱] خواه آن نقص در بدن او باشد یا در نَسب یا در صفات و افعال و اقوال او یا در چیزی که متعلق به او باشد مثل خانه و لباس.[۲]
به گفته علامه طباطبایی، برای غیبت، به جهت اختلاف در مصادیق آن، تفاسیر و تعاریف مختلفی ارائه شده است که وجه مشترک آنها این است که پشت سر کسی چیزی گفته شود که اگر بشنود، ناراحت شود. ازهمین رو، بدگویی پشت سر متظاهر به فسق را غیبت نشمرده‌اند.[۳]
گفته شده غیبت، فقط بدگویی با زبان نیست؛ بلکه بدگویی با کنایه و اشاره و نوشتن و مانند آنها را نیز دربرمی‌گیرد.[۴] در روایتی نقل شده زنی بر عایشه وارد شد، چون بیرون رفت، عایشه با دست خود اشاره کرد که این قدکوتاه است. رسول خدا(ص) فرمود: غیبت او را کردی.[۵]
تفاوت با تهمت و سخن‌چینی
تهمت و سخن‌چینی
به گفته امام خمینی، بدگویی پشت سر کسی را غیبت گویند خواه آن عیب در او باشد خواه نباشد؛ اما تهمت، آن است که عیبی که در کسی نیست، به او نسبت داده شود خواه پشت سر او باشد یا در حضور او.[۶]
اگر پشت سر دیگری مطلب دروغی بیان شود، گناهی مضاعف است که تهمت نام دارد: ترکیبی از دروغ و غیبت. [۷] همچنین اگر در غیاب کسی سخن یا رفتاری به راستی (نه دروغ) اما با هدف برهم زدن روابط دوستانه آن دو بیان شود، گناه این کار سخن‌چینی و نَمّامی است که جزو گناهان کبیره است. [۸] بیان خوبی و کمال دیگران را غیبت ندانسته‌اند. [۹]
در روایتی نقل شده است هنگامی که درباره عیب کسی سخن گفته می‌شود، اگر آن عیب در آن فرد باشد و خداوند آن را بد می‌شمارد، غیبت است و اگر آن عیب در او نباشد، تهمت است.[۱۰]
حکم غیبت
فقها با استناد به آیه غیبت، روایات، اجماع و عقل، غیبت را حرام[۱۱] و گناه کبیره[۱۲] دانسته‌اند. امام خمینی حرمت آن را از ضروریات فقه شمرده است.[۱۳] گوش کردن به غیبت نیز حرام شمرده شده است[۱۴]
گفته شده حرمت غیبت، به غیبت مؤمنین[۱۵] یا مسلمانان[۱۶] اختصاص دارد و غیبت کافر[۱۷] و متظاهر به فسق[۱۸] حرام نیست.
حق الناس و حق الله
برپایه روایات، غیبت، علاوه بر آنکه جنبه حق الله دارد، جنبه حق الناس هم دارد و خداوند غیبت‌کننده را نمی‌آمرزد مگر اینکه غیبت‌شونده از او راضی شود.[۱۹]
موارد جواز غیبت
غیبت جایز
بر اساس احادیث ائمه(ع)، در موارد ویژه‌ای که پای مصلحت و خیر انسان‌ها در میان باشد و هدفی مشروع و عقلایی دارد که مفاسد آن را جبران می‌کند غیبت جایز است.[نیازمند منبع] برخی از موارد غیبت‌های مجاز عبارتند از:
دادخواهی از ظالم
نهی از منکر
پرسش و استفتا
اهل بدعت
کسی که علناً گناه می‌کند، در همان گناه، نه گناهانی که مخفیانه انجام می‌دهد.
در موارد جواز غیبت نیز ترک کردن غیبت بهتر است مگر مواردی که لازم است و در صورت سکوت ضرر مهمی به فرد دیگری یا جامعه وارد شود.
غیبت در قرآن و روایات
وَلَا یغْتَب بَّعْضُکم بَعْضًا أَیحِبُّ أَحَدُکمْ أَن یأْکلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیتًا (ترجمه:از یکدیگر غیبت مکنید. آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟)[حجرات–۱۲]
غیبت از گناهان کبیره است که در آیه ۱۲ سوره حجرات از آن به خوردن گوشت برادرِ مرده تعبیر شده است.[۲۲]برخی از مفسران در تفسیر همّاز در آیه ۱۱ سوره قلم «هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ» آن را غیبت کننده دانسته‌اند.[۲۳] در روایات هم تعبیرات شدید اللحنی نسبت به غیبت کننده آمده است. پیامبر(ص) فرمود: هر کس از مرد یا زن مسلمانی غیبت کند، خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نپذیرد مگر این که غیبت شونده او را ببخشد.[۲۴] همچنین پیامبر(ص) غیبت کردن را در (نابودی) دین مسلمان مؤثرتر از خوره در درون او دانسته[۲۵] و غیبت را موجب انتقال اعمال خیر به غیبت شونده و گناهان او به غیبت کننده معرفی می‌کند.[یادداشت ۱] رسول خدا(ص) در روایتی ضمن نهی از غیبت، گناه غیبت را سخت‌تر از زنا شمرد؛ زیرا خداوند توبه زناکار را می‌پذیرد؛ اما توبه غیبت کننده پذیرفته نخواهد شد مگر آنکه غیبت شونده از او بگذرد.[۲۶]
امام صادق(ع) یکی از ریشه‌های این گناه را حسد دانسته[۲۷] و غیبت مؤمن را عامل خروج از ولایت خدا و وارد شدن در ولایت شیطان معرفی می‌کند.[۲۸]
در حدیثی رسول خدا(ص) فرمود هرکس از برادرش غیبتی را دفع کند خداوند هزار باب شر را از او در دنیا و آخرت خواهد بست.[۲۹]
آثار اجتماعی غیبت
به گفته علامه طباطبایی، غیبت و بدگویی افراد پشت سر هم موجب نفرت و قطع رابطه افراد شده و به تدریج با تأثیرگذاری در جامعه و محیط اجتماعی، موجب فساد جامعه می‌شود؛ همانند خوره‌ای که در بدن انسان افتاده و اعضای او را یکی یکی بخورد تا جایی که رشته حیاتش را به کلی قطع کند.[۳۰]
امام خمینی در کتاب شرح چهل حدیث آثاری چند برای غیبت مطرح کرده است:
فاسد شدن ایمان و اخلاق در جامعه؛
رسوایی و بی‌آبرویی انسان در دنیا و آخرت؛
از بین رفتن قُبح معاصی و گناهان، در نتیجه افزایش فساد؛
برهم خوردن وحدت در اجتماع بر اثر دور شدن قلوب از هم.
آیت الله مکارم شیرازی نیز غیبت را موجب بدبینی، سستی پیوندهای اجتماعی و پایه‌های همکاری و تعاون، از بین رفتن اعتماد، منشأ کینه و دشمنی و گاه نزاع و قتل و کشتار دانسته است.[۳۲] از نظر وی، گناه کبیره بودن غیبت نیز به جهت همین آثار فردی و اجتماعی است.
راهکارهای ترک غیبت
عالمان اخلاق برای ترک غیبت، راه‌کارهایی چون تفکر در آیات و روایات مذمت غیبت و دقت در آنها، تفکر در مرگ، ترک زمینه غیبت، مراقبه و محاسبه بیان کرده‌اند.[نیازمند منبع] امام خمینی بر اساس احادیث، دو راه علمی و عملی برای حل این مشکل اخلاقی ارائه کرده، می‌گوید که با عمل به این مسائل انسان می‌تواند از این گناه کبیره متنفر شود:
راه علمی
راه علمی ترک غیبت، تفکر در نتایج سوء آن که در احادیث بیان شده و سنجش آن با میزان عقل است. برخی از آثار سویی که در احادیث آمده چنین است: رسوایی در میان مردم، افتادن از چشم مردم، ایجاد بغض عدوات در نفس انسان، دشمنی خداوند و ملائکه با غیبت کننده، خلود در آتش، انتقال حسنات غیبت کننده به فرد مورد غیبت و انتقال سیئات غیبت شونده به غیبت کننده.
کتاب کشف الریبه
راه عملی
راه عملی ترک غیبت نیز عبارت است از: تربیت نفس برای خودداری از غیبت، مهار زبان و محاسبه و مراقبه.
منبع نت