حسین محمدزاده صدیق شاعر تبریزی
استاد زنده‌نام "حسین محمدزاده صدیق"، شاعر، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و از بزرگان شعر و ادب آذربایجان، زاده‌ی ۱۵ تیر ماه ۱۳۲۴ خورشیدی، در خانه‌ی پدری جنب مسجد آقا میرعلی در کوچه‌ی اسماعیل بقال محله‌ی سرخاب تبریز بود.
وی بعد از دریافت مدرک کارشناسی ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، مدرک کارشناسی ادبیان ترکی را نیز از دانشگاه استانبول ترکیه دریافت کرد و در سال ۱۳۶۲ موفق به دریافت مدرک دکتری ادبیات تطبیقی زبان فارسی عربی و ترکی از این دانشگاه شد.
وی که دارای بیش از ۳۵۰ عنوان کتاب و رساله و هزار مقاله در حوزه‌ی ادبیات آذربایجان و ادبیات فارسی است، پس از گذراندن یک دوره بیماری، بامداد روز چهارشنبه، دوم شهریور ۱۴۰۱ در سن ۷۷ سالگی در یکی از بیمارستان‌های تهران درگذشت.
▪کتاب‌شناسی:
• تصحیح و تحشیه:
آل محمد(ص) تاریخینده تشریح و محاکمه - امثال لقمان - پنج نمایشنامه - تمثیلات تماشاخانه - چهار تئاتر و رساله‌ی اخلاقیه - حضرت پیغمبر(ص) دن قیرخ حدیث - دو سهندیه - دیوان اشعار ترکی بایرک قوشچو اوغلو - دیوان اشعار ترکی حکیم سید ابوالقاسم نباتی - دیوان اشعار ترکی حکیم ملأ محمد فضولی - دیوان اشعار ترکی حکیم ملامحمد هیدجی - دیوان اشعار ترکی سید عظیم شیروانی - دیوان اشعار ترکی سید عماد الدین نسیمی - دیوان اشعار ترکی مرتضی قلی ظفر اردبیلی - دیوان اشعار ترکی ملأ پناه واقف - دیوان اشعار فارسی مولانا حکیم ملامحمد فضولی بیاتلی - دیوان اشعار فارسی میرزا علی مجتهدی (عشقی) - دیوان غریبی و تذکره مجالس شعرای روم - دیوان فارسی سید ابوالقاسم نباتی - رند و زاهد فضولی - سایالار - قارامجموعه - قواعد زبان ترکی - کلاملار - گلشن راز شبستری - لیلی و مجنون و باشقا اثرلری - محاکمة اللغتین - مقالات تربیت - مقالات فارسی میرزا فتحعلی آخوندزاده - مقالات فلسفی میرزا فتحعلی آخوندزاده - منتخب غزلیات شمس تبریزی - نصاب اعتماد: فرهنگ لغات منظوم ترکی - نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی - یوسف و زلیخا و...
• تحقیق و پژوهش:
دیدی از نوآوری‌های حبیب ساهر - سه سنگیاد باستانی - سیری در اشعار ترکی مکتب مولویه - شرح غزل‌های صائب تبریزی - عارف سالک - عاشیقلار - قوپوزنوازان دلسوخته‌ی آذربایجان - گونشلی وطن یادداشتلاری - مقالات ایرانشناسی - واقف، شاعر زیبایی و حقیقت - هفت مقاله - یادمان‌های ترکی باستان و...
• ترجمه:
آتا! ای ظلم گؤرموش مکتبین بایراقداری - آثاری از شعرای آذربایجان - آذربایجانین شهید عالیملری - آرزی و قمبر - ارمنستان در زمان تیمور لنگ - از پیدایی انسان تا رسایی فئودالیسم در آذربایجان - اسلام احکامی - اصول عقاید - افضل الدین خاقانی شیروانی - انقلاب بورژوازی در انگلستان - أوچونجو امام، حضرت حسین علیه‌السلام - ایچگی و ایچگی ایچمک حاققیندا قیرخ حدیث - بهسروده‌های زرتشت - بیرینجی امام، حضرت علی علیه‌السَّلام - پیرامون پیدایش انسان - توحیده چاغری و...
• شعر و ادبیات:
اردبیل لوحه‌لری - آن اما هدیه - اوچغون داخما - باکی لوحه‌لری - تبریز یوللاریندا - زنگان لوحه‌لری - شیخ محمد خیابانی حماسه‌سی - صمد بهرنگی (منظومه) - قاشقایی لوحه‌لری - کیچیک شعرلر - یورد غزللری
متون دانشگاهی - آشنایی با رسالات موسیقی - آشنایی با متون ادبی - برگزیده متون نظم ترکی - برگزیده‌ی متون نظم و نثر ترکی - خلاصه‌ی قانون کار و تاریخ ادبیات - سیری در رساله‌های موسیقایی - متون ادبی هنر و...
• ادبیات کودکان:
چیل مایدان - دنیای قصه‌ی بچه‌ها - دوقلوهای ترک - قصّه‌های روباه - قصّه‌های کچل - یهودانین خیانتی - نقدها - درباره‌ی قصه‌های کودکانه‌ی بهرنگ - و باز هم درباره‌ی مرداد و امرداد - انارستان - حبیب ساهر، شاعر مردم - ترجمه‌ی بوستان - هجری هریسی - قامت خود را بردار می‌بیند - از شبستر تا شبستر - ژستهای علمی ترکی ستیزان و...
▪نمونه‌ی شعر ترکی:
(۱)
مینم اسکی آشنام، دوغما قارداشیم،
منیم مرحمتلی عؤمور سیرداشیم
کئچمیشم شیمشکدن فیرتینالاردان،
چوخ بلالار گؤروب بلالی باشیم
***
اسکی‌دن منیمدیر بو یورد، بو چیمن،
جانیمدیر شانیمدیر بوشانلی وطن
منی یاخشی دینله، کرکوک بولبولو!
سنی اوخشاییرام توفان ایچیندن
***
سنین سؤزلرینی من ایزله‌ییردیم،
آذربایجانیمدا یول گؤزله‌ییردیم
بؤیوک دایاق ایدی منه غرورون،
گؤرموردونمو یادی چوخ دیزله‌ییردیم!.
***
شعریمدن قانلی بیر دفتر دیزمیشدیم،
گؤیده گؤیرچینین قانین سیزمیشدیم
کرکوکلو محمد صادق آدینی،
آنا ورقینده اونون یازمیشدیم
***
ایستی تموز آیی قارا بیر گونو،
بولوتلا توتولدو گونشین اؤنو
دئدیلر کی: کؤچدو محمد صادق،
گئرییه بوراخدی سئودیکلرینی
***
تبریزیمده ارگیم قارا باغلادی،
یاش تؤکوبن هاوار- هاوار آغلادی
اوچغون ذروه‌لری قانلا ایسلاندی،
آمان! ایواه! نئجه اوره‌ك داغلادی!
***
دئییردیم کرکوکه گلرم قوناق،
بیر- بیریمیز اوچون اولاریق دایاق
سنینله گؤروشوب شنلیک ائده‌رم،
نه کی باغلایارام بیر قارا باشاق
***
دئییردیم گلرسن سنده بیر بیزه،
عزیزلیکله چیخیب مجلیسیمیزه
بیزه نغمه‌لرله اوره‌ك اولارسان،
او جوشغون دیلینله گلرسن سؤزه
***
بیرلیکده دوتاریق مجلیسده دمی،
قوجامان - مجرّب بیر آتا کیمی
اؤیره‌درسن بیزه مبارزلیگی،
وئره‌رسن الیمه ایتی قلمی
***
آچیب صحیفه‌سین ابدیّتین،
قاندیرارسان بیزه ائل محبتین
بو ظالیم یاد ائللی اشغالچی‌لارا،
گؤستره‌ریک خلقین شانین قدرتین
***
کؤنلومدور کؤنلونون قارداش سیرداشی،
دوتاجاق آبیدن بوردا هر داشی
آخی شانلی خلقین بیلیرسن کیمدیر؟
منیم ملّتیمین دوغما قارداشی
***
ازلدن خلقیوه حؤرمتیم واردیر،
وطنیمده منیم شُهرتیم واردیر
اشغالچی یادلارا نفرتیم واردیر،
یئنیلمز مبارز قدرتیم واردیر
***
بودور اؤز خلقیمه سؤز وئره‌جگم،
نغمه‌یله یوردووا بیر گله‌جگم
اینام بسله‌میشم چوخ دینلمیشم،
شن بیر گله‌جگم، من گله‌جگم!
***
گله‌جك، گله‌جك! آ صادق! اینان،
بو بیر حقیقتدیر، نه لازم یالان؟
آنالار دئییب‌لر، من اینانیرام،
اؤله‌جکدیر اؤلن، گؤره‌جک قالان
***
آما سن اؤلمزسن، یاشارسان هر آن،
خلقیوین کؤنلونده قالارسان اینان
«هجری دده» کیمی «فضولی» تکی،
چکیله‌جک آدین سنین هر زامان
***
خلقیوه، دیلیوه سن عاشیق ایدین،
اوجا ذروه‌لره تام لاییق ایدین
اینجیدین، دردچکدین، یالقیرجا قالدین،
«فصل ائدیلدین، چونکو سن صادق ایدین»
***
دوغرودور، آی «جوشغون دویغو» لو آتام!
فصل اولور بورادا صادقلار تامام
لاکین سون قویاجاق بورا اولوسلار،
بو سؤزه واریمدیر دریندن اینام
***
صادقلار داها فصل ائدیلمیه‌جک،
ائللر قدرتی ظولمو اگه‌‌‌جک
سنین اولادلارین گونه چیخاجاق،
آذربایجانلی‌دا خوش گون گؤره‌جک
***
قازمیشام کؤنلومده سنین قبرینی،
سیلمیشم غمینی، تام کدرینی
گؤرموشم غرورلو - شرفلی ائلین،
قویماییر قالسین بوش اصلا یئرینی
***
ساواشا حاضیرلیر بیرلیکده اؤزون،
بیزیم تک یادلارا چاخاراق گؤزون
منلیگین ساتماییر بیر قارا پولا،
اؤز آنادیلینده سؤیله‌ییر سؤزون
***
یئنه گلدی دیله آه نه گؤزه‌ل سؤز،
«آنا، آنا!»، قوربان سنه ایکی گؤز
بوراخمایاجاغام سنی هئچ زامان،
دوزگونم، ایلقاریم دوغرو، سؤزوم دوز...
گردآودی و نگارش:
#لیلا_طیبی (رها)