🔶 اصول نگارش درس بیست و چهارم
بسم الله الرحمن الرحیم
مصدر (قسمت پایانی)
🔘 مصدر از نظر ساختار
🔘از نظر پسوند
نکته: مصدر مرخم را نباید با بن فعل ماضی اشتباه گرفت در اینجا نشست به معنی مصدری است:
نشست و برخاست در اصل نشستن و برخاستن.
نشست در عبارت نشست کوه در اصل به معنی نشست کردن کوه.
نکته: برخی دستورشناسان معتقدند، بهتر است مصدر مرخم را همان بن ماضی بدانیم که در معنای مصدری دارد.
🔘 از نظر وجهی
شیوه تشخیص مصدر
در فعل‌ها و ترکیب‌های ساده، تشخیص مصدر کار دشواری نیست با یافتن بن ماضی یا بن مضارع به راحتی می‌توان مصدر را تشخیص داد. در صورتی که کلمه‌ای بیشتر از یک جزء داشته باشد؛ باید به جزء مصدردار آن توجه کرد. برای مثال به کلمه جمع‌آوری دقت کنید که از دو جزء جمع و آوری ساخته شده است، جزء دوم آن یعنی آوری مصدردار است. که از مصدر آوردن گرفته شده است.
کلمه‌های زیر نیز از همین دسته هستند:
جلوگیری، از خود گذشتگی، بازدید، دستگیره، فناوری، برنامه‌ریزی، خودرو‌سازی، سرنشین، روان‌شناسی
اسم مصدر
اسم مصدر از نظر معنایی معنای مصدر می‌دهد اما ساختار آن ساختار اسمی است. معروف‌ترین اقسام و نشانه‌های اسم مصدر عبارتند از:
🔶 ـِ ش در آخر بن مضارع
خواهِش، آزمایش
اما این‌بار نه به قصد، آنها را نکوهش و ستایش می‌کرد.
🔶 ـِ شت در آخر بن مضارع
بُرِشت، کُنِشت، خورشت
گویند هر چه کشت همان را درود مرد
این واکنش نکرد جهان با کنشت من
🔶 ار در آخر بن ماضی
رفتار، گفتار، کردار، جستار
🔶های بیان حرکت در آخر بن مضارع
خنده، گریه، مویه
🔶 ی در آخر صفت و گاهی اسم و به ندرت ضمیر
نزدیکی، دوری، خوبی، روشنی، مایی
نکته: اگر کلمه به های بیان حرکت ختم شود به جای ی به آخر آن، گی افزوده می‌گردد.
تشنه ← تشنگی
ورزیده ← ورزیدگی
زندگی‌ام مربوط به همه هستی‌هایی می‌شد که دور من بود.
🔶 ان در آخر بن مضارع برخی از فعل‌های مرکب و به ندرت در آخر فعل ساده یا اسم
آشتی‌کنان، عقدکنان، راه‌بندان، گذران
گذران ما از حقوق بازنشستگی است.
🔶 یت در آخر بعضی از اسم‌ها و صفت‌های عربی
مدیریت، فاعلیت، اسلامیت، انسانیت
🔶 ساخت‌های دیگری نیز وجود دارد که از ترکیب بن ماضی و بن مضارع با یک اسم یا حرف ربط مثل واو ساخته می‌شود یا از تکرار و ترکیب بن مضارع و بن ماضی.
ساخت، رسید، عقب‌گرد، گریز، ورانداز، گیرودار،
جست‌وجو (= جستجو)، گفت‌وگوی (=گفتگو)، جنب و جوش، بزن‌بزن، تکاپو، ساختمان، بگیرببند، پیشرفت
🔶 مصدرهای عربی نیز که به وفور در زبان فارسی به کار می‌روند، از دیدگاه دستور زبان فارسی باید اسم مصدر به شمار روند:
تعلیم (آموزش)
علم (دانش)
تصفیه (پالایش)
یا حسین بن علی
سید هادی محمدی
ادامه دارد.......