علیرضا سپاهی لایین شاعری از کلات نادری
استاد "علیرضا سپاهی لایین" شاعر و نویسنده‌ی کورد کرمانج، زاده‌ی روستای "سنگديوار" از توابع بخش "لاين" در "دهستان هزار مسجد" از توابع "كلات نادری، حدود ۱۸۰ كيلومتری شمال شرق مشهد است. در شناسنامه زاده‌ی، يك آبان ۱۳۵۰ خورشیدی است اما به روایت والدین در شب چله‌ی سال ۱۳۴۹ به دنیا آمده است. ایشان اکنون ساکن مشهد هستند.
سطح تحصیلات استاد سپاهی، کارشناسی زبان فرانسه است و كارمند دانشگاه فردوسی مشهد، روزنامه‌نگار روزنامه شهرآرا مشهد و نويسند‌ه‌ی صدا و سيمای مرکز خراسان رضوی است.
▪︎کتاب‌شناسی:
- سه دلوپ؛ (سه قطره باران): در بر گیرنده‌ی ۱۰۰۰ سه‌خشتی کُردی است با رسم‌الخط آرامی و ترجمه‌ی فارسی، و گواهی بر زندگی سیال و مؤثر قالب سه‌خشتی در میان کُردهای امروز خراسان.
- مینامال، (شمعی در خانه‌ی عشاق): مجموعه‌ی دوبیتی‌های کُردی. - دوبیتی (دومالک)، قالبی قدیمی است که هموطنان کُرد، به دلیل ظرافت و ظرفیت خاص حسی و عاطفی، دلبستگی عمیق و دیرین بدان دارند.
- دوچار.
▪نمونه‌ی شعر کوردی:
(۱)
[کورد]
کورد، یانێ ئشق و هەڤدو خواستن
کورد، یانێ وار و دل پاراستن
کورد، یانێ ئاشقێ و سادەتێد
کورد، یانێ رندێ و ئازادەتێ
کورد، یانێ چاڤ و دەست و دل ڤە‌بوون
کورد، یانێ سفرەدارێ، یانێ هوون؛
هوون پلنگێ ڤی وەلاتا نه، هەڤال
هین ژی ب بیرا چیان مانه، هەڤال
ئەم قە ئەو کوردێن بەرێنی، چاڤنۆ
ئەم گولێن باغێ وه نی، دێ باڤنۆ!
ئەم خزانێ رند و دلپاکێ وە‌نی
هین ژی ئەم ل سەر رێ و رێجا خوه‌نی
هین ژی ل ناڤ مه جەج و ئیوەز هەنه
هین ژی دەرجینارێ مه، چاڤ ل مه‌نه
هین ژی گولمەمە ل ناڤ کوردان پرن
خەلک، هین ناڤێ مەرارێ دگرن
هین ژی ملواری و گولنار و خەجان
سا هەڤالان، دانە سەر دەستێ خوه جان
هین ژی ئەم پرباخشش و دل‌پاکنی
سا هەمیزەک رندێ را، دلچاکنی
سەر گەپا خوه، جان ددن، خەلکی مه‌هین
جان، سەوا رندان ددن خەلکێ مه‌هین
تام و تینا مه قه هین ژی باخششه
هەڤدو باخشاندن ژ ناڤ مه ناکشه
مه ب جوز ئشقێ، نەدیه ل دنێ
ئەم قە سا ڤێ دەنگ و ناڤا، هاتنی
ئەم مینا ئاڤا زەلالێ کانیان
چوونی تا جۆلگێ و سەر سفرا تیان
ئەم ل ناڤ کەریێ مەراران، بەرخنی
ئەم خزانێن چنگێ چی نی، مەرخنی
مە دەریغە خوه ژ گولژینێ تونه
مه پەشیمانێ ژ باخشینێ تونه
مه نیشان دایه وه خەلکێ رووی دنێ
خوین، ب خوینێ نێ کڕین و شووشتنێ
ئەز ب قوروانه وه کوردێن خابرا
هوون بباخشینن گەرێ ڤی شائرا
هەرچ ل شێئرێ خوه تینم، ژ وه‌یه
هەرچ دنڤیسم، دبینم هین هەیه
ئەز ب قوربانه وه کوردان بم کو هین
چاڤێ من، گولتر ژ وه رندان، نەدین
ئاپ و خال و خا برانۆ، هوون سەرن
هوون ب گەپێ دوشمەنێ مه ناکەرن
ئەز ب قوربانه وە بم کو ئاشقن
هەرچ من گۆت، زیدەتر ژی لایقن
خا برا، دێ باڤ، ئاپان و مەتان
وە بپارێزه خوەدێ ژ ئافەتان
ئافەتا کوردان جودابوونه هەڤال
ئافەتا ئاران خەڤابوونه، هەڤال!
وە بپارێزه خوەدێ ژ دووریێ
ژ جودابوونێ و ژ کێم‌زووریێ
هوون کو میناکن سەوا نەسلێ بەشەر
وە بپارێزه خوەدێ ژ جێنگ و شەر
خوە بخوازن، سا خوه را ئاغا دبن
کەسک و سۆر و زەر، ل ڤی باغا دبن...
ڤا زمانێ کوردی، ره‌مزه سا مه را
پر ئازیزیه سا مه را، ڤا دلبه‌را
ڤا، مه ل جه‌م هه‌ڤ دکه مال و دله‌ک
ده‌سته‌ک و چاڤه‌ک، زمان و بیڤله‌ک
ڤا زمانی داییکێ، مینا دیه‌ک
کۆم دکه چار ئالیان، ل ئالیه‌ک
چون کو یەک بن، دەست و لنگ و چاڤ و دەڤ
کەس نکاره وان بکه دوشمەن ل هەف
کورد، هەڤدەردێن هەڤ و یارێن هەڤن
ئاشقن، ئاشق هەوادارێن هەڤن!
(۲)
مە بشکێنن ب مستەک جا دبن ئەم
ب دیتنا هەڤ ل هەر دەر شا دبن ئەم
ئەگەر مە ئار بکن،خاکێ وە بێ دن؛
وەکی قوقنووسێ دیسا، رادبن ئەم.
(۳)
گۆڤەندەکە شرینه؛
ناڤ: ئاخ و ژان و ژینه
خەلکۆ! وەرن، بلیزن
ڤا لیستکا خزینه!
▪︎نمونه‌ی شعر فارسی:
(۱)
[نان خانگی]
- برای زنان و زیبایی مظلوم تاریخ.
در هاله‌ی معطری از دخترانگی
از کوچه می‌گذشت پُر از نازدانگی
با انتشار پرتوی از زلف، در نسیم
لبریز رازهای ظریف زنانگی
می‌رفت و در دوسوی خیابان، تبسمش
گل می‌نشاند بر لب یک رودخانگی
تکرار موج، در دل مردان کشیده بود
تصویر پُر تلاطمی از جاودانگی
می‌رفت و عطر زندگی انگار می‌وزید
از لابه‌لای بقچه‌ای از نان خانگی
از آن کلوچه‌های هوسناک شیرمال
آورده بود با خودش از کودکانگی
آن لحظه‌های خوب، در آن قرمز غروب
سرشار بود از هیجان و دوگانگی؛
پایین شهر، مردم در خواب مانده را
در کوچه کشته بود، غم بی‌ترانگی
بالای شهر، زندگی از یاد برده بود
او را؛ نشان آخر یک شادمانگی!
**
ناگاه، دست خونی تاریخ خط کشید
با خنجر اسید، بر آن عاشقانگی...
(۲)
[پلنگ مجروح]
برای: شهید میرخان
مثل یک لاشخور که منتظراست، تا بیفتد غزالی از کوهی
بر لب مرز خیره می‌نگرد؛ آدمی با دوچشم بی‌روحی
مرد میدان تُرک‌تازی وخواب، گرگ‌زادی نشسته در محراب
آرزومند رقص کفتاری است، روی نعش پلنگ مجروحی
نام او را نمی‌برم هرگز، شعر من نامگاه پاکان است
بگذارید از حسادت و شرم، له شود زیر بار اندوهی...
گفت: «خواهد شکست کوبانی»، گفت و انگار برده بود از یاد
این مغول‌زاده بارها خورده است، سیلی از قوم گُرد و نستوهی
میرخوانان بی‌قرار نبرد، زن و مردانی از قبیله‌ی درد
شهرشان، مانده مثل خونین شهر، بین آدمخوران انبوهی
خسته‌ایم از نگاه خسته‌ی خود، از دل خون و دست بسته‌ی خود
کوه جودی، در انتظار بمان؛ می‌فرستد خدای من نوحی...
باغ، هرچند دست پاییز است، دلخوشی‌ها اگرچه ناچیز است
دل شاعر به این حماسه خوش است؛ چه شهیدان کُرد بشکوهی.
(۳)
[کوبانی عزیز]
با نامت عاشقان جهان درد می‌کشند
فریاد از این زمانه‌ی نامرد می‌کشند
نام‌آوران به نام تو ای شهر بی‌دفاع
خط روی هرچه واژه‌ی ناورد می‌کشند
نه این نبرد نیست که در نقشه‌ی جهان
تصویر شهری از همه‌جا طرد می‌کشند
یا این که در محاصره‌ی گرگ‌های پیر
-آهوی تیر خورده- تو را فرد می‌کشند...
نام تو را که می‌شنوند، ایل شرمگین
آه از تنور داغ دلی سرد می‌کشند
پاییز را به یاد تو شرمنده می‌کنند
از بس گلوله روی گل زرد می‌کشند
پس، با زبان شعله‌ور از تاول تنت
آتش به آن قبیله‌ی شب‌گرد می‌کشند
**
کوبانی، ای ندیده‌ی نزدیک، کوه‌ها
فریاد از آنچه با تو جهان کرد می‌کشند
سیگارها جواب غمت را نمی‌دهند
بر خاکت آسمان و زمین گرد می‌کشند.
(۴)
ئشق، تەنێ ئشقە کو هێژایه هین
هەر کی دلئشکەستی یه، پێ شایه هین
ئشق، تەنێ ئشقه کو بێ خاپ و خەم
دلخوەشیا من له ڤێ دنیایه هین
ئشق، تەنێ ئشقە کو ئارەک وەئێر...
ئشق نەبه، باری دلان، با یه هین
ئشق تویی، ئی کو هەبوونا منی
هین تو له مالی، کو م دل دایه هین!
روونی له سەر کانیێ دلی تەنگێ من
چاڤێ ته سەرچاڤیا ڤێ کانیا یه هین
ئشق تویی، ئشق دو لێڤێن ته‌نه
جارێ بکەن، پەنجەرا دل، ڤا‌یه هین
روونی له ڤر، گەپ که ژه خوە، تا سوێ....
ئەرمانا گەپێن ته، له دل مایه هین!.
• برگردان:
عشق، فقط عشق است که هنوز ارزشمند است
که هنوز هر دل‌شکسته‌ای بدان شادمان است
عشق، فقط عشق است که بی‌فریب و غم
دلخوشی من در این جهان است
تنها عشق است که آتشی مقدس است
عشق نباشد، همچنان بار دل‌ها باد است
عشق تویی، ای که بودن منی
تو هنوز هستی که من هنوز دل‌داده و عاشقم
بر روی چشمه‌ی دل تنگم بنشین
چشم توست، که همچنان سرچشمه‌ی این چشمه است
عشق تویی، عشق لبهای توست
یک‌بار بخند، که تنها پنجره‌ی دلم هنوز همین است
اینجا بنشین و تا صبح از خودت برایم بگو
هنوز هم حسرت حرف‌زدنت را به دل دارم...
(۵)
[خر عیسی]
کِی خسته شد این طایفه از غارنشینی
که‌اینگونه به شهر آمد و شد شارع دینی؟!
پیش آمده آیا که در آشوبترین خواب
بر صندلی موعظه یک گاو ببینی؟!
می‌بینم و حیرانم از این که خر عیسی
شیری شده در مزرعه‌ی سیب‌زمینی...!
ناگاه رسیدند و کشیدند و به دندان
هر سیب و اناری که پرید از لب سینی
مشتی سروپا ریش و پیام‌آور تشویش
با طول جهان‌بینی‌شان تا نوک بینی...
می‌گفت، زنی کُرد که: ظلم همه تاریخ
دیدیم و ندیدیم ستم‌های چنینی!
آیا شده یک صبح، به‌یکباره بفهمی
باید که به‌سوگ همه ایلت بنشینی؟
من دیدم و سر می‌بُرد از بوته‌ی عشاق
هر گل که نصیبش شود، این دشمن خینی!
این سوزن درشیشه فرورفته پی چیست
این کولی یک چشم کجا، آینه‌بینی؟!
نفرین به دموکراسی تقدیری داروین
با قاعده‌اش؛ برتر و بدکار گُزینی!
ای خاک پر از خاطره‌ی چشمه و انگور
حاشا که بنوشی می از این کاسه‌ی چینی!.
(۶)
دلێ من ناله‌ناله، ئاخ ژ دەردان!
نە تێم کوشتن دیسا، نه تێمه بەر دان!
چما، هەر چاخ کو قەهبان، خوه فریتن
وەلاتێ زێڕێ کوردان ژی ل سەر دان؟!
دلم مدام می‌نالد، آه از این دردها
باز هم، نه می‌میرم و نه رها می‌شوم
چرا هر گاه روسپی‌ها، اقدام به خودفروشی کردند
سرزمین طلایی کردها را هم، در کنارش دادند؟!
(۷)
چ بخوینمه؟!
سا ته را کو مایی، گەپ ل چێڤ؛
ته دوینمه؛
دەستەکی ته تژی نار
دەستەکی ته تژی سێڤ
لێ، دلێ ته تژی ئار و دار و بار؛
بەندە ل دوسەد دەران
سالەکی، دوازی و بەرەف دکی قەران قەران...
گاشه کو بەلاڤ کی دو کتاو و دەفتەران
سا کو فام و فکرەکێ بکی سەران...
لێ...
دلێ ته تژی خوین
تژی هەسرەت و برین
تژی داغ و شین
هینه هین...
باغ باغ و دار دار
هێستر و ئەنار و سێڤ
گشتێ فەک ب خوین
گشتی خوین ل لێڤ؛
ئار بکەڤە جانێ نین
ئار بکەڤە جانێ خەلکێ دین
خەلکێ بوونه ژ زمین؛
خەلکێ خێڤ...
و بشەوته مالا درێڤ!
• برگردان:
چه بخوانم؟
برای تو که ماندەای با چشمانی گویا؛
می‌بینمت
با دستی پر از انار
و دستی پر از سیب
اما دلت
پر از آتش و درخت و بارش؛
به صد جا گره خورده است
یک سال تمام
می‌دوی و ریال به ریال گرد می‌آوری
شاید که دفتر و کتابی منتشر کنی
شاید که اندیشه‌ای به سری فرو کنی...
اما...
دلت پر خون است
پر از اندوه و زخم
پر از داغ و سوگ
هنوز و همچنان...
باغ باغ و درخت به درخت
اشک و انار و سیب
همه، خون به دهان و سوگوار
همه، با لبهای خونین
کاش که آتش بگیرد نان
آتش بیفتد به جان جاهلان
مردمی از زبان افتاده
مردم گیج...
و
بسوزد خانه‌ی پول!
(۸)
ژە خۆراسان تا ئەفرینێ
دل بوونە کانییا برینێ
ب ھێستران دەشووم خوینێ...
برینێ کوردان ھەزارن
شوونا گەزێ گورێن ھارن
گوران، جانێ شێران خوارن!!
بانگ دەکەنی، کەس رانابە
دونیا ژە مە ئاگا نابە
دوشمەن، ب دۆستان شا نابە
بانگ دەکەمە، یەک نابیزە
دل بوونە کول؛ ریزە ریزە
چاڤ بوونە ئاڤ، چیزە چیزە...!
بانگ دەکەمە یەک نافکرە
یەک ژانێ مە ناھێژمرە
دەوێ: کوردە؟ با بممرە!
ئەفرینا من، ئەفرینا من!
چاڤ لە تەیە لاھینا من
بەرخوە بدە شێرینا من.
گردآوری و نگارش:
#زانا_کوردستانی