آرایه ترصیع و آرایه تناسب یا مراعات نظیر

آرایه ترصیع هر گاه اجزای دو بخش از یک بیت یا عبارت، نظیر به نظیر، هم‌وزن و در حرف آخر مشترک باشند. البته منظور از حروف آخر حروف اصلی و انتهایی است. 1 . ای منّور به تو نجوم جلال وی مقّرر به تو رسوم کمال در مثال بالا ای و وی، منوّر و مقّرر، نجوم و رسوم و جلال و کمال هم وزن و در حرف آخر یکسان هستند، کلمات تو و به هم عیناً تکرار شده‌اند. 2 . ما برون را ننگریم و قال را ما درون را بنگریم و حال را 3 . بر ظاهرش عیب نمی‌بینم و در باطنش غیب نمی‌دانم آرایه مراعات نظیر یا تناسب به آوردن حداقل دو واژه در یک بیت یا عبارت که در خارج از آن بیت یا عبارت نیز رابطه‌ای آشنا و خاص میان آن‌ها برقرار باشد مراعات نظیر یا تناسب گویند و بر خلاف نظر عموم، تفاوتی بین مراعات نظیر و تناسب وجود ندارد. 1 . چرا چون لاله خونین‌دل نباشم ... که با ما نرگس او سر گران کرد (لاله و نرگس هر دو نوعی گل هستند) 2 . ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند ... تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری (ابر و باد و مه و خورشید و فلک همگی جز عناصر و پدیده‌های طبیعت هستند) 3 . رسم بدعهدی ایام، چو دید ابر بهار گریه‌اش بر سمن و سنبل و نسرین آمد (ابر بهار، سمن، سنبل و نسرین همه جزء عناصر بهار هستند) 4 . گوشم همه بر قول نی و نغمهٔ چنگ است چشمم همه بر لعل لب و گردش جام است (نی، قول، نغمه و چنگ همه عناصر موسیقی هستند) 5 . مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو (داس، درو، مزرع و کشته همگی مربوط به کشاورزی و درو کردن محصول هستند) 6 . تو که فلسِ ماهیِ حیرتی چه زنی ز بحرِ وجود دم بنشین چو طاهره دمبدم بشنو خروش نهنگِ لا (فلس، ماهی، بحر و نهنگ همه جزئی از دریا هستند)