اصول نگارش 1️⃣ 1️⃣
بسم الله الرحمن الرحیم
کاربرد درست افعال شد ،گشت ،گردید
فعل‌های شد، گشت و گردید فعل‌هایی هستند که فراوان به جای هم به کار می‌روند.
در این بخش به بررسی آن می پردازم.
فعل‌هایشد،گشتوگردیدیکی از انواع فعل هستند که در برخی منابع به نام‌هایفعل اسنادی یافعل عامهم از آنها یاد شده؛ به افعالی اشاره می‌کند که روی دادن حالتی را بیان می‌کنند. مثلا؛
غذا شور شد
در این جمله غذا حالتی را پذیرفته است که در این جمله شور شدن است و یا بیت زیر که در آن عقل حالت دیوانه شدن را گرفته است.
عقل دیوانه شد آن سلسله مشکین کو
دل ز ما گوشه گرفت ابروی دلدار کجاست
📝
افعال اسنادیدر زبان فارسی تنها به این سه فعل محدود نمی‌شوند و باید دو فعل است وبودرا در این طبقه قرار داد. بنابراین افعال اسنادی عبارتند از؛است،بود،شد،گشتوگردید. دیگر مشتقات این افعال در زمان‌های مختلف، حالت منفی، امرو نهی نیز از افعال اسنادی محسوب می‌شود. اما آنچه در این جا مورد نظر است
افعال شد، گشت و گردید هستند که به بررسی آنها می‌پردازیم.
فعل شد
فعلشددر ادبیات فارسی در معانی مختلفی از جمله شدن، رفتن و گذشتن به کار رفته است که به ترتیب در مثال‌های زیر قابل مشاهده است.
مثال برای افعال شد
یک لحظه بود این با شبی کز عمر ما تاراج شد
ما همچنان لب بر لبی نابرگرفته کام را
گفتم: «نیکو نتوانم دانست. این مقدار شنوده‌ام که: یک روز بر سرای حسنک شده بود، به روزگار وزارتش، پیاده و بدراعه، پرده‌داری بر وی استخفاف کرده بود و وی را بینداخته.»
گر عمر بشد عمر دگر داد خدا
گر عمر فنا نماند نک عمر بقا
باید توجه داشت که اگرشددر معنایرفتنیاگذشتنبه کار رود؛ از دسته افعال اسنادی خارج می‌شود. البته کاربرد شد در معنای رفتن و گذشتن در فارسی امروز رواج کمی دارد.
فعل های گشت و گردید
و اما دربارهگشتوگردیدنیز باید توجه داشت که این افعال تنها در صورتی اسنادی محسوب می‌شوند که معنایشدناز آن اراده گردد.
مثال برای افعال گشت و گردید
شکفته شد گل حمرا و گشت بلبل مست
صلای سرخوشی ای صوفیان باده پرست
مرا اختر خفته بیدار گشت
به مغز اندر اندیشه بسیار گشت
✍️
فعل گشت و گردید اگر در معنایچرخیدن،جستجوکردنوگردشکردنبه کار روند؛ اسنادی نیستند.
گشتم نبود، نگرد نیست!
حبیب، کعبه جانست اگر نمی‌دانید
به هر طرف که بگردید رو بگردانید
اصل بر ساده‌نویسی است!
هدف از نوشتار انتقال پیام است. بنابراین، در متون معمول و روزمره، بهتر است واژگانی را انتخاب کنیم که خواندن و فهم آن برای خواننده آسان‌تر باشد. پس استفاده از فعل شد از این جهت به گشت و گردید ارجحیت دارد. اما در موارد اقتضا، مثلاً برای خودداری از تکرار فعل شد می‌توان از دو فعل دیگر نیز استفاده کرد.
یا حسین بن علی
ادامه دارد........