سید یعقوب ماهیدشتی شاعر کرمانشاهی
زنده‌یاد "سید یعقوب ماهیدشتی" مشهور به «سَی یاقو»، شاعر کرد کلهور زبان کرمانشاهی، زاده‌ی سال ۱۱۹۱ یا ۱۱۹۲ خورشیدی، در روستای قمشه ماهیدشت، بود.
دیوان اشعار وی حاوی بیش از ۲۰ هزار بیت بوده، ولی بیشتر آنها نابود شده و فقط هزار بیت از آن باقی مانده است، که در کتاب "دیوان سید یعقوب ماهیدشتی" به همت دکتر "محمدعلی سلطانی" و انتشارات سها در هزار جلد در سال ۱۳۶۵ چاپ و منتشر شده است.
از او اشعاری به زبان کردی به جا مانده است، که افرادی چون "شهرام ناظری"، "سید خلیل عالی‌نژاد" و "سید هادی مشعشعی" از آنها در موسیقی خود استفاده کرده‌اند.
سرانجام این شاعر سخن‌دان در سال ۱۲۵۳ یا ۱۲۵۴ خورشیدی، در کرمانشاه دیده از جهان فرو بست.
▪نمونه‌ی شعر کردی:
(۱)
قمر عذارن، قمر عذارن
شیرین شوخ و شنگ قمر عذارن
زلفش اسودن دیجور تارن
کرژن چین چینن حلقه‌ی عذارن
لولن، ملولن، زنجیرن مارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
حاجب خم چون طاق محراب حاجات
بری کی صوفی نه رای مناجات
گا وینه‌ی هلال، نه روی سماوات
یا قوس و قزح هزار علامات
کمانش ژ یکان چمش طیاره‌ن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
عین، عین غزال چریدهی تتار
پی من مقیمن پی طرف خمار
اسود و ابیض، هم لیل و نهار
دایم چوین صیاد آماده‌ی شکار
نیم نگای نازش، دایم نه کارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
خدنگان نه دور دودیده‌ی خمار
سم حور ده‌ن سه کویز الماس آو دار
سنگ پاچ و دور کش سوهانی خار دار
صف بستن نه دور ترکان خونخوار
خون حورده‌ی دیده‌ی اسفندیارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
بینی چوی قامت قدرت کشیده
بیه‌ن و حجاب مابین دیده
چون شمع مجلس خسروان چیده
قطره‌ی گداختش هر آن چکیده
چوین شونم نه روی غنچه‌ی بهارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
گونا درخشان چوی قرص قمر
یا سیب خونسار اسیل و احمر
گاگا سرمه دی، چوی سهای سحر
مدرخشو نه طرز خورشید خاور
گردی گلناریش سیف خونسارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
حقه‌فم حلقه‌ی میم قرآنی
یا چشمه‌ی کوثر صفحه‌ی رضوانی
گوی زنجش فنجان بزم کیانی
لبریز ژه شربت دیر مغانی
عقیق روپوش رویش مروارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
گردنصراحی، لبریزن ژه می
جرعه‌ش مکرو مرده‌ی مزار حی
نه صدر سینه‌ش آویزن دو بی
هر یک پنهانن نه سر حلقه‌ی حٍی
بیضه‌ی فاختن دگمش گلنارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
وه بالا سرون، سولن، عرعرن
ناف مشک ختن عطرن عنبرن
سرین ثلچ صاف فخذ مرمرن
روی ثلچش جای سم چریده بره‌ن
آفریده‌ی صنع پروردگارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
یا حق بیچاره‌ی زلفان رش بو
او شکر کلام خوش خلق و خوش خو
پری تسلای قلب «سی‌یاقو»
نگهداریش کر ارای هیاهو
شخصی که ویطور چینش طیارن
«دشوارن پریش دل گرفتار» .
(۲)
[دله دامه‌نی]
دله دامه‌ني، دله دامه‌ني
هي دل گيروَردَ‌ي حلقه‌ي دامَنی
هَر كام مَويني هَر ناكامَني
هر كار مَكَري هَر بدنامَنی
مِن هر دوا كَم تو هر زامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
هرگز خيالت ساتي جَم نيَن
پاي خُصه و خيال له لات كَم نيَی
چو دنيا دَسِت وه يَكدَم نيَن
صراحيت نه صَوت زير و بَم نيَن
هر كار مَكَري هر بَد نامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
فرهاد پَي شيرين،مجنون پَري ليل
ئي پاي بيستون،ئو صحراي دُجَيل
سَنان و زاري پي زن و اُوَيل
ورقه پي گلشاد بگردي چون سَيل
لي عاشقانه تو چون كامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
گا پروانه‌ي دَور شمع جمالاني
گا همراز راز كمر لالانی
گاهي سكوتي گاهي نالاني
گا چون اَودالان ويل مالانی
نه بي قراري نه آرامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
شيرين مَويني حسرت باريتَن
تلخي مَويني شين و زاريتَن
زشتي،زيبايي،بي قراريتَن
پس تو چه درمان درد كارتَن
من هر دوا كَم تو هر زامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
اي دل پي جيفه حسرت مَوازي
جيفه پيدا كَي پي چيش مَبازی
چون هر ساعتي وه يَي مجازي
دنيا پيت بيَن نَمَوي راضی
ار رنج ار راحت هر سر سامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
دله لَت لَت باي چون نيل سر خَم
دس تمنا كَر ويانه‌ي مردم
هر چي هاواران وه لات آوردم
چني گناهان سالان سر كردم
جه راسي وحشي پي بدرا مَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
آه له خيالان مَويرو نه دل
چو نوفل نوشام زهر هلاهل
چون طي مَكَري راگه‌ي بي حاصل
نه خاصان شرع تا كَي مَكَي سل
هواخواي لذت چَن بي طامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
دله كُت‌كُت باي چَن خيال پيتَن
ديده هي كور باي كُل گُناي ويتَن
توشه‌ي بدنامي راي نهات ريتَن
مَر نَمَزاني سال لَحَد جيتَن
بوم بد عمل تخته‌ي بامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
ار تو نَكَري سير زلف و خال
دل و وسپرده ي چو هكه‌ي خيال
ورك نه كَي پري ليمو چون منال
ار روژ بو وه سي هزار بو وه سال
وينه‌ي عارفان دور وه كامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
هي دل ار گنج زمانه‌ي فاني
تخت سليمان تاج كيانی
محبوب چون شيرين زليخاي ثاني
پريت باورن پَي شادمانی
آخر عاقبت بي انجامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
گا شادماني گا غمناكني
گا خوفناكي گا بي باكنی
گا مير مدهوش پر ادراكني
گا طفل نادان خوَش وه خاكَنی
گا فكر عراق گا له شامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی
ار فكرت راحت مال و عيالَن
راحت پي اولاد آدم مَحالَن
هر كَس بواچو راي دل بَطالَن
واچان« سَي ياقو» ابله خيالن
هر كام مَويني هر ناكامَني
تو تا كي نه فكر سَوداي خامَنی.
(۳)
[زليخام چينش]
زليخام چينش زليخام چينش
چين چين و پا چين له بان چينش
هَي هَي جو حيان خياطه‌ي چينش
به به ژَو شعاع شوق جبينش
احسن لَو بالاي نيشَكرينَش
آفرين وه صنع حُسن آفرينش
رو رو لَو گوناي لاله‌ي بهاري
وَي‌وَي لَو لوان پرده‌ي گُلناری
خاص خاص وه‌و خالان لاجَوردكاري
فغان وه زِنجان پر له مِرواری
فرياد وه خنده‌ي شكر قرينش
آفرين وه صنع حُسن آفرينش
وه وه وه گردي فنجان زنجَش
خال اختر آسا نَصبَن له كُنجَش
بيداد وه زردي زَوج تُرَنجَش
پنهان وه حلقه‌ي طغراي گُرَنجَش
خوزَو ئَو سَره هاله سَرينَش
آفرين وه صنع حُسن آفرينش
الامان وه‌و تير دَوران ديده‌ش
چون تير وه تركش ترك ماچين وه‌ش
تبارك وه اَنف قلم كشيده‌ش
حجاب ديده‌ي سُرمه رَژيده‌ش
هيهات چو كَمان هر وه كَمينَش
آفرين وه صنع حُسن آفرينش
امان وه بافته ي طغراي ده هفته‌ش
عقرَبان له دَور ده هفته خفته‌ش
واوَيلا وه قَوس وه همدا رفته‌ش
نه سر تخت عين آهوان كَفته‌ش
هيچ دَس نخوردن هيماي پرچينَش
آفرين وه صنع حُسن آفرينش
دخيل وه مژگان جرگ دلدوزَش
وه‌و برق سيماي سحر افروزَش
وه‌و طره‌ي ماران ضحاكي توزَش
وه‌و شعشعه‌ي فام شَوانه و روزَش
چمان وه نقره‌ي خامَن سَرينَش
آفرين وه صنع حُسن آفرينش
اطوارش مَر طور شيرين اَرمَن
وي طور هر ايوان خسروَش كَمَن
نه وخت سَيران نه صحرا و دَمَن
فام داران ماتِن،نورن يا تَمَن
وه شوق شعاع شعله ي جَبينَش
آفرين وه صنع حُسن آفرينش
وه‌و بَرز بالاش خلايق وه دور
ماچان بدريون رژيدن وه نور
وه‌و ساق سيمين سرپنجه‌ي بلور
مَر طاوس نه ملك ايوان جاي حور
«سَي ياقو»پَي او نَمَندن دينَش
آفرين وه صنع حُسن آفرينش.
(۴)
[دلبر تو نه پرسی]
دلبر تو نپرسی ئو قز، مه له چه ماتم؟
حیران خم ابرو و زلفان سیاتم
پیش تو کمی دلبره عیبی نیه بویمن
هر چن که لاتم وه خدا مایل لاتم
روژی که وه کوی تو رسیم حالی من بی
چوی حاجی مشگی نبوه راه نجاتم
قربان حیاتم تو که نایی وه حیاتم
سرگرد وفاتم گذری که ر له وفاتم
زهر ار بدری نوش بکم دوس بلاتش
وا زانمه خضرن بدری آب حیاتم
من سید مسکینم و تو منعم حسنی
یک بوسه بدر من له گدایان سراتم.
گردآوری و نگارش:
#زانا_کوردستانی