ریشه یابی زندهای کردستان
ریشه‌یابی زندهای کوردستان
"مالکم" طایفه‌ی زند را شعبه‌ای از تیره‌ی لک از ایل لر می‌داند و واژه‌ی زند را مبتنی بر عقیده‌ای می‌داند که حاکی از وظیفه‌ی این طایفه در محافظت از کتاب زند اوستا از جانب زردشت است. (مالکم ،تاریخ ایران، ج۲، ص۶۴)
از ايل زند، پيش از چهره‌يابى کريم‌خان، در متون تاريخى نشانى ديده نمى‌شود و فقط گلستانه است که در تبيين حوادث سال‌هاى ۱۱۶۰-۱۱۶۱ قمری، بدانان اشارتى دارد که چون خود او نيز در رکاب ميرزا محمد‌تقى گلستانه بود و شاهد عينى اتفاقات شده بود شنيدتى است.
ایل زند نیز خود از سه تیره‌ی: زند بگله، زند هزاره و زند خراجی تشکیل می‌شد. دو تيره‌ی بگله و هزاره از يک نژاد و تيره خراجى از رعايا و فرودستان و مردم عادى طايفه بودند. تشمال کریم یا که کريم‌خان زند که بنيانگذار سلسله زنديه است از تيره‌ی بگله بود و بر افراد تيره‌ی هزاره که سرپرست آنان الله‌مراد قيطاس و بردار وی، خدامرداد، بودند، رياست داشت. به تبع آنان، تيره خراجى نيز از خان زند پيروى مى‌کردند (نوائی، عبدالحسين، کريم‌خان‌زند؛ ص ۳۷).
در کتب گذشتگان، از آنان با عنوان "کورد" ياد مى‌شود و اين امر ناشى از همان واقعيت است که کورد و لر را با وجود اختلافات زبانى و لهجه‌ای، در اساس و منشائى واحد از آريائيان کوه‌نشين صفحات غربى کشور مى‌رساند. اين اظهارات را بايد ناشى از موقعيت و مسکن اين طايفه دانست. زيرا در حاشيه خطر تفکيک‌کننده‌اى که از کرمانشاه مى‌گذرد و به‌طور سنتى لرستان را از کوردستان جدا مى‌سازد و در عين حال هم از لحاظ آداب و رسوم و فرهنگ و گويش، لرى و کردى با هم آميخته‌اند (پری، جان، کريم‌خان زند؛ ترجمه على‌ساکی؛ ص ۴۴).
طایفه‌ی زند گروهی بودند با معیشت شبانی که از اراضی دامنه‌ی زاگرس به دهستان پری و کمازان در نزدیکی ملایر کوچ کرده بودند. معمولاً زندها را شاخه‌ای از طوایف لک به حساب آورده‌اند که یقیناً از نواحی شمال لرستان کوچ کرده و به وسیله‌ی شاه عباس صفوی در اطراف ملایر اسکان داده شده‌اند. (کریم خان زند، جان. ر. پری، علی‌محمد ساکی، ص. ۲۴ - ۲۵۳)
"محمد صادق خان نامی" مورخ برجسته‌ی دربار جعفر خان زند، سلسله زند را از اعاظم ایلات عراق می‌داند که به شجاعت مشهور عراق و حجاز بودند و در دلیری و دلاوری همتایی نداشته‌اند. (نامی: تاریخ گیتی گشای زندیه ، ۴)
زمانی که شمار جمعیتی این خاندان، افزایش می‌یابد، قدرت آنان نیز در منطقه‌ی سکونتشان رو به گسترش می‌نهد و گروه‌های دیگری از مردان اطراف آنان بدان‌ها می‌پیوندند و سه تیره به نام‌های: زند بلگه، زند هزاره و زند خراجی را تشکیل می‌دهند. در نتیجه کوچاندن عده‌ای از آنان از سوی آغامحمدخان قاجار به لرستان و کوچ کردن گروه‌های دیگر از آنان بسوی عراق به‌دلایلی مختلف پراکنده شده‌اند و در مناطق ذیل جای گرفته‌اند.
در پاییز ۱۷۴۹ به کوردستان حمله و نیروهای کورد را تار و مار می‌کند و شهر سنندج را نیز غارت می‌کند و عده‌ای از آنها همان‌جا ساکن می‌شوند.
پس از کریم خان زند، سلسله‌ی زندیه رو به سقوط رفت، تا جایی که بازماندگان این طایفه را به شهرهای بد آب و هوا و دور از شیراز (پایتخت حکومت) - قم - گرمسار - ورامین - خراسان - ملایر - جنوب تهران (یافت آباد) تبعید کردند. امروزه در استان‌های خراسان و لرستان و همدان و کوردستان و فارس و تهران و قم و سمنان طوایف «زند» پراکنده شده‌اند.
"ایرج افشار سیستانی" اثبات می‌کند چند تیره از عشیره زند در منطقه‌ی سنندج سکونت دارند و کار آنان کشاورزی و دامپروری است و دارای مذهب شافعی هستند.
نام‌های زیر از طوایف زند به شمار آمده و تماما از دیدگاه نژادی از قوم لک هستند:
زند - زندی - پور زند - زند بابا رئیسی - زند وکیل - زند وکیلی - زند کریمی - زند خان شهری - زند خانه شهری - زند باف - زند کریم خانی - زند لک - زندی پوریان - زندی باغچه‌مریم - یافت آبادی و...
گردآوری و نگارش:
#زانا_کوردستانی
منابع
- کریم خان زند، جان. ر. پری، علی‌محمد ساکی
- نوائی، عبدالحسين، کريم‌خان‌زند
- نامی: تاریخ گیتی گشای زندیه
- مالکم، تاریخ ایران، ج۲