لرهای عراق
لرهای عراق (الوار العراق) گروهی از لرهای ایرانی‌تبار عمدتاً ساکن در مناطق شرقی عراق هستند. از مناطق عمده سکونت این مردم بغداد، واسط و نواحی پیرامون نوار مرزی ایران است. در سال ۱۹۲۴، لرها ۴/۳٪ جمعیت شهر ناصریه در جنوب عراق را تشکیل می‌دادند.
"فریا استارک"، سیاح و تاریخ شناس اروپایی در دو اثر خود از حضور چشمگیر لرها در عراق سخن رانده و لرهای عراق را زیباترین ساکنان شهر بغداد ذکر کرده است.
گرچه طی بیش از نیم قرن (۱۹۴۰ تا ۱۹۹۱میلادی) لرهای عراق شرایط نامناسبی را عمدتاً به شکل عدم پذیرش هویت عراقی آنها از سوی دولت‌های مختلف سپری کردند، در عراق معاصر، به ویژه در طول رژیم بعث، شرایط سیاسی و اجتماعی تاسف‌بار و غم‌انگیزی برای لرهای عراق ایجاد شد. در دهه ۱۹۷۰ میلادی، عوامل سیاسی و انحصارگرایی قومی حکومت بعث عراق، منجر به مهاجرت اجباری بسیاری از لرهای عراق به درون ایران یا پناه بردن آنها به نواحی تحت کنترل کوردهای عراق شد. بهانه اخراج و آوارگی لرها از سوی دولت عراق، عراقی نبودن این قومیت و اصالت ایرانی آنها بود. بخش زیادی از لرهای عراق پس از اخراج راهی کشورهای غربی شدند. با این وجود حضور لرها در عراق هیچگاه حاشیه‌ای نبوده است و در همه فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مشارکت داشته‌اند. تا پیش از اخراج لرها، آنها در بازارهای اصلی بغداد به‌عنوان بازرگان نقش مهمی ایفا می‌کردند.
تا پیش از سرنگونی صدام و با سیاست‌های ضد ایرانی در خاک عراق، موجب گشت که مردم لر ایران ندانند در آن سوی خاکشان پیکر دیگری از لرستان است که به زحمت دارد نفس می‌کشد. قتل عام‌ها و کشتارهای لرها گرچه به نام کوردستان تمام می‌شد اما شامل دویست و پنجاه هزار مفقودی و یک میلون و نیم شهید کورد و لر در تاریخ کوردستان عراق به ثبت رسیده است. لرهایی که اکثراً در شمال به زبان کوردی سخن می‌گویند و در نواحی جنوبی‌تر هنوز سخن گفتن لری را از دست نداده‌اند. گرچه لباس همه‌ی آنها همان لباس مردم کوردستان است.
جامعه لرهای عراق علی‌رغم تفاوت‌های مذهبی و گویشی به خوبی توسط کوردهای عراق به دلیل اشتراکات قوی نژادی و زبانی پذیرفته شده‌اند، به گونه‌ای که طی معاهده تفاهم خودگردانی کوردستان عراق در سال ۱۹۷۰ میلادی، "آراس حبیب کریم" از سوی احزاب کوردی برای معاونت رئیس جمهوری عراق پیشنهاد شد که از سوی حکومت عراق به بهانه‌ی تعلق به مذهب شیعه، اصالت لری و ایرانی او پذیرفته نشد.
گرچه به سبب نبود اطلاعات آماری دقیق و جدید در عراق، شمار واقعی لرهای عراق نامعلوم است، اما در سال ۲۰۰۹ میلادی، جعمیت لرهای عراق ۱۴۴ هزار نفر اعلام شده است. این تعداد در سال ۲۰۲۰ میلادی رقمی در حدود دو میلیون برآورد شده است.
لرهای عراق به مجموعه‌ای از گویش‌های بهم پیوسته لری سخن می‌گویند. "رودیگر اشمیت" زبان‌شناس آلمانی در کتاب راهنمای زبان‌های ایرانی به لری بغدادی از زبان‌های ایرانی موجود در عراق اشاره کرده که در بغداد گویشورانی دارد.
مهمترین مرکز گردهمایی لرهای عراق، مرکز فرهنگی لُرهای عراق است، که بیشتر به نام "سنتر هاو به‌شیی لور" شنلخته شده است. این کانون از طرف لُرهای عراق در پایتخت فرهنگی کُردستان عراق یعنی شهر سلیمانیه افتتاح شده است. ریاست آن‌را سرلشکر "جبار یاور" وزیر لُرتبار وزارت نیروی حکومت فدرال کوردستان به عهده دارد و معاونت آن به دست "سیروان جلال" است که یکی از لُرهای بسیار فعال و فرهنگ دوست است که تکیه کلامش "دل مو سی لُرسو هی ایزنه زار" است.
لازم به توضیح است که از میان وزیران اقلیم کوردستان هشت نفر از لر تبارها، به وزارت رسیده‌اند.
لرهای عراق بیشتر ساکن در کوه‌های هزار مِرد در جنوب و کوه اَزمر(ئه‌زمه‌ر) در شمال شهر سلیمانیه است. رشته کوهی که فراسوی آن مردمان منطقه قلاچولان - چوارته و بالاکایتی (کایدی) که اکثراً عشریه‌های لر اند که بیشتر در منطقه (بیتوین) اند. لرها در این کوهستان‌ها تا ترکیه و از سمت غرب تا اسرائیل به طور پراکنده زیستی قدیمی دارند که با کوردها از قدیم هم‌زیست بوده‌اند، مثلاً در ترکیه طایفه‌ای به نام لُر زیلایی معروف است که به احتمالی با طایفه زیلائی بهداروند بختیاری خویشاوند باشند (طایفه مرحوم بهمن علاءالدین) همچنین جمع زیادی که در منطقه‌ی هایمانا در حومه‌ی آنکارا هستند و به نام لُرهای شیخ بَزینی معروف‌اند (بهدینی)، برخی آنها را از نَسَب لرهای خانقین و عده‌ای نیز آنها را از اطراف کرمانشاه و مناطق شیروان چرداول ایلام می‌دانند. دیگر لرهایِ یهودی‌اند که هم اکنون در اسرائیل ساکنند.
گویا سابقاً از طایفه‌های لر ایلام ریشه داشته باشند که تا دوره صفویه گزارش‌هایی از یهودیان لر ایلامی به‌دست آمده که در مناطقی چون سیوان - بیره (بدره) و هینی مینی زندگی می‌کرده‌اند. لُرهای بلندی‌های جولان هم که نامی لُری بر منطقه است، لُرهایی هستند که در کوه‌ها و بلندی‌های جولان سرزمین خود را گُلان یا گولان که همان گُلستان یا سرزمین گُل خیز است می‌نامند که به لفظ عرب جولان شده است.
در میان مردم کورد و لر کوردستان روایتی است، که صلاح‌الدین ایوبی فرمانده سپاه مسلمانان در جنگ‌های صلیبی، وقتی که به مناطق شام لشکرکشی نمود، نگران بود که آنجا مردمانش لر اند و در شک‌ام که سپاهم بتواند بر آن نواحی مسخر شود. این نظریه در بین مردم اقلیم کوردستان هرگاه سخن از لورهای لبنان سوریه و اسرائیل می‌آمد بر زبان رانده می‌شد.
لرهای عراق بیشتر در مناطق خانقین (۹۰ درصد) – چمچمال (مکانی به همین نام در لرستان)، دوز خورماتو – جلولا – دشت کویه – شاره زور (شهر باستانی زور) دشت بیتوین در شمال سلیمانیه – اطراف کوه کُرَک (کوه پسر بچه) همچنین شهر سلیمانیه با حداقل شش هزار خانوار بر اساس سرشماری شهری – منطقه جسان هم مرز با ایران بایرای (بدره) که بیشتر در مناطق نفت خیز عراق به‌سر می‌برند و می‌بردند، زیرا که حکومت صدام با اشغال به زور و تعدی و کُشتار، منازل مسکونی این مردم را از آنان گرفته و به جایگزینی آنان عرب‌های طرفدار خود را از شهر و روستاهای اطراف بغداد به مناطق لرنشین می‌فرستاد تا در دستگاه اداری نفت به استخدام درآیند و بیشترین کشتارها در همین نواحی بوده است.
دو تن از مبارزین لر که اسطوره‌ی لر" عراق‌اند و بین کوردان نیز شهره‌اند، رفیق "حلمی لور" بنیانگذار حزب هیوای کوردستان عراق (امید کوردستان) و دیگری "توفیق وهبی بیگ" است.
از قهرمانان و جانباختگان لر دیگر که در میان لر و کورد نامی باقی گذاشته‌اند، می‌توان از" علیمردانخان لور" که یکی از والیان لرستان بود، آن زمان‌ها که این مناطق لرنشین عراق در دست ایران و زیر سیطره والیان لر اداره می‌شد، علیمردانخان همراه با "مصطفی پاشا" فرستاده‌ی عثمانی جهت میانجیگری بین دولتین ایران و عثمانی راهی عثمانی شد که در استان سیواس (به کوردی:کوچ کری) ترکیه در منطقه علوی نشین (جهت ایجاد بدبینی ایران با علوی‌های عثمانی) توسط یک دولتمرد عثمانی با سم کشته شد و هم‌اکنون آرامگاهش در بقعه‌ی زین‌العابدین در منطقه قوش گیری (کوچ کری) ترکیه است. خبر مرگ علیمردان خان توسط احمد پاشا والی بغداد به نادرشاه داده شد. از آن زمان به بعد جابجایی لران از نواحی مرزی ایران که تازه به دست عثمانی افتاده بود به سایر بلاد خاورمیانه و ترکیه کوچ اجباری شد همچنان که لرها در ایران به همین سرنوشت دچار گردیدند و در سیستان – تایباد خراسان و مرز افغانستان – شیروان – زنجان و قزوین – کوه‌های تالش و جزایر بحرین تبعید شدند...
گردآوری و نگارش:
#لیلا_طیبی
منابع
- مک‌داول، دیوید. تاریخ معاصر کرد. مترجم ابراهیم یونسی. تهران: پانیذ، ۱۳۸۱.
- حسن‌زاده‌رهدار، حسین. لرها در عراق فراتر از یک تصور. سلیمانیه: سنتر هاو به‌شیی لور، ۱۳۹۴.
- اشمیت، رودیگر. راهنمای زبان‌های ایرانی. مترجمین حسن رضایی‌باغ‌بیدی، عسکر بهرامی، نگین صالحی‌نیا، آرمان بختیاری. تهران: ققنوس، ۱۳۸۳.