با هم بیاندیشیم(3)_ روشنفکر کیست؟

روشنفکر کیست؟
در اینجا مهم نیست که این اصطلاح، کی و چگونه به گنجینه ی زبان فارسی افزوده شده، بلکه مهم این است که امروزه از این اصطلاح، برداشتهای متفاوتی می شود و می خواهیم با این هم اندیشی، به این برداشتها بیاندیشیم.
به نظر این ناچیز، بهترین نظریه ای که پیرامون اصطلاح روشنفکر ارائه شده، نظریه ی ادوارد سعید_نظریه پرداز و پژوهشگر امریکایی ِ فلسطینی تبار_ است.
او در کتاب (نقش روشنفکر) می گوید:
«روشنفکر انسانی‌ست سکولار که نباید اجازده دهد باورهای ایدئولوژیک و مذهبی در قضاوت و کار های تحقیقاتی‌اش دخالت کند…»
تعریف ارائه شده توسط ادوارد سعید، به طور ضمنی این نکته را در خود دارد که روشنفکر می تواند باورهای ایدئولوژیک و مذهبی داشته باشد، ولی نباید اجازه دهد این باورها در کار تحقیقاتی و قضاوتش تاثیر بگذارد.
البته چنین تعریفی از روشنفکر، مختص ادوارد سعید نیست، و افراد دیگری مثل جلال آل احمد هم تعریفی کمابیش مشابه آن دارند:
(روشنفکر کسی است که فارغ از تعبد و تعصب و به دور از فرمانبری، اغلب نوعی کار فکری می‌کند و نه کار بدنی، و حاصل کارش را که در اختیار جماعت می‌گذارد، کمتر به قصد جلب نفع مادی می‌گذارد.)
(جلال آل احمد_ در خدمت و خیانت روشنفکران)
آنچه نظریه ی ادوارد سعید را متمایز می کند، شرح و بیانی است که در مورد اصطلاح روشنفکر ارائه کرده است.
او وظیفه ی اصلی روشنفکر را روشنگری می داند، و بر این اساس، روشنفکران را به دو دسته تقسیم می کند:
۱. روشنفکر آماتور یا غیر حرفه ای
۲. روشنفکر حرفه ای
او در توضیح این دسته بندی می گوید:
روشنفکر آماتور کسی است که فقط به خاطر خود و پای بندی به اصول خود به روشنگری می پردازد،
ولی روشنفکر حرفه ای، کسی است که فاقد استقلال فکری است و چیزی را می گوید و می نویسد که اربابانش از او خواسته اند.
او با این توضیحات به این نتیجه می رسد که روشنفکر واقعی، روشنفکر آماتور است، و بنابراین برای روشنفکر چهار ویژگی بیان می کند:
۱. استقلال فکری
۲. غیرحرفه ای بودن
۳. در تبعید و حاشیه بودن
۴. داشتن زبانی برای بیان حقیقت به ارباب قدرت
از نظر ادوارد سعید، روشنفکر نگاهی آزاد و همه جانبه دارد، و از پیشداوری های ناشی از تعلقات فرهنگی و باورهای ملی و مذهبی به دور بوده، و نه در خدمت قدرت، که منتقد قدرت است.
از نظر او روشنفکر، انسانی حساس و پویاست که اخلاق را در فعالیت روشنگری خود رعایت می کند و ذهنی باز و پرسشگر دارد.
برای روشنفکر مهم نیست که روشنگری اش چه عواقبی دارد، زیرا هدف او روشنگری است نه کسب منافع برای خود یا گروهی خاص.
او در واقع می کوشد تا بخش های تاریک و دور از ذهن جامعه را روشن کند زیرا روشنایی در نهایت به حرکت جامعه در مسیر تکامل کمک می کند.
نظر شما چیست؟
🌹درود به همه ی خوانندگان این صفحه🌹
پی نوشت:
در نوشتار فوق به حافظه ام تکیه کرده ام، بنابراین:
اولاً ممکن است برخی واژه هادقیقاً منطبق با متن اصلی کتابهای مورد اشاره نباشد(البته مفهوم همان است)،
ثانیاًبه دلیل عدم دسترسی به کتابهایم و نیز قطع بودن اینترنت، امکان ارجاع و رفرنس دهی دقیق ندارم، ولی در صورت تمایلمی توانید به کتابهایی که در متن به آنها اشاره کرده ام مراجعه کنید،
ثالثاً هدف این ناچیز گشودن زمینه ای برای اندیشیدن است نه اثبات اندیشه ای خاص، و فکر میکنم متن فوق برای این منظور کفایت می کند.
سپاس که می اندیشید🌹