شعر سپید (بخش دوم)
باسلام
در ادامه و تکمیل بحث وزن شعر سپید خالی از لطف نیست که مقاله ای از دکتر مهدی فیروزیان استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران به نام نوعی وزن در شعر سپید را مرور کنیم که با تقطیع قسمتهای ابتدایی شعر باغ آینه شاملوبه نتایج جالبی دست یافته
چراغی به دستمچراغی در برابرم
من به جنگ سیاهی می روم
گهواره های خستگی
از کشاکش رفت و آمدها
باز ایستاده اند
وخورشیدی در اعماق
کهکشانهای خاکستر شده را روشن می کند
-1 ﭼﺮاﻏﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﻢ ﭼﺮاﻏﻲ در ﺑﺮاﺑﺮم (ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓَﻌﻞ)
ﺷﻌﺮ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻓﻌﻮﻟﻦ (ﻳﻚ ﻣﺼﺮاع ﻛﺎﻣﻞ در ﺑﺤﺮ ﻣﺘﻘﺎرب ﻣﺴﺪس ﺳﺎﻟﻢ)آﻏﺎز ﻣـﻲﺷـﻮد، وﻟـﻲ
ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﻳﻦ وزن ﻣـﻲﻛﻨـﺪ: «ﻓـﺎﻋﻠﻦ ﻓَﻌـﻞ»- «ﻓـﺎﻋﻠﻦ»ﺳﺎﻟﻢ و »ﻓﻌﻞ« ﻣﺘﺪارك ﻣﺨﺒﻮن ﻣﻘﻄـﻮع اﺳـﺖ- و از اﻳـﻦ ﭘـﺲ ﺷـﺎﻫﺪ ﺗﻜـﺮاري ﻣﺘﺪارك
ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر ﺑﺮﭘﺎﻳﺔ اﻟﮕﻮي ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد.
-2 ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻣﻲروم (ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓَﻌﻼﺗﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ)
در اﻳﻦ ﻣﺼﺮاع ﻫﻢ دو رﻛﻦ از ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك آﻣﺪه (دو ﻓﺎﻋﻠﻦ = ﻣﺘﺪارك ﺳﺎﻟﻢ)اﻣﺎ رﻛﻨـﻲ از
ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو رﻛﻦ ﺟﺪاﻳﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻪاﺳﺖ: «ﻓﻌﻼﺗﻦ»(رﻣﻞ ﻣﺨﺒﻮن.)
-3 ﮔﻬﻮارهﻫﺎي ﺧﺴﺘﮕﻲ (ﻓﻊﻟﻦ ﻓﻌﻮلُ ﻓﺎﻋﻠﻦ)ﻣﺼﺮاع ﺳﻮم ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺮاع دوم از دو رﻛﻦ ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻛـﻪ رﻛﻨـﻲ ﻧﺎﺳـﺎز (ﻓﻌﻮل= ﻣﺘﻘﺎرب ﻣﻘﺒﻮض)ﻣﻴﺎن آن دو ﺟـﺪاﻳﻲ اﻓﻜﻨـﺪهاﺳـﺖ. اﻟﺒﺘـﻪ ﺷـﺎﻋﺮ دو رﻛـﻦ ﺑﺤـﺮ ﻣﺘﺪارك را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺮاع ﭘﻴﺶ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺎورده، او ﻳﻚ ﺑﺎر «ﻓـﻊﻟـﻦ»(ﻣﺘـﺪارك ﻣﻘﻄـﻮع)و
ﻳﻚ ﺑﺎر «ﻓﺎﻋﻠﻦ»(ﻣﺘﺪارك ﺳﺎﻟﻢ)را ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ.
-4 از ﻛﺸﺎﻛﺶ رﻓﺖ و آﻣﺪﻫﺎ (ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻣﺘﻔﺎﻋﻠﻦ ﻓﻊﻟﻦ)ﻣﺼﺮاع ﭼﻬﺎرم ﻧﻴﺰ ﺳـﺎﺧﺘﺎري ﻛﻤـﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ دو ﻣﺼـﺮاع ﭘـﻴﺶ دارد: دو رﻛـﻦ از ﺑﺤـﺮ ﻣﺘﺪارك در ﻣﺼﺮاع آﻣﺪه و رﻛﻨﻲ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ اﻳﻦ دو رﻛﻦ (اﻳﻦ ﺑﺎر «ﻣﺘﻔﺎﻋﻠﻦ»ﻛـﻪ از ﺑﺤـﺮ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ)ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﻜﻨﺪهاﺳﺖ. واروﻧﺔ ﻣﺼﺮاع ﭘﻴﺶ، در اﻳـﻦ ﻣﺼـﺮاع، ﻧﺨﺴـﺖ
«ﻓﺎﻋﻠﻦ»(ﻣﺘﺪارك ﺳﺎﻟﻢ)آﻣﺪه و در ﭘﺎﻳﺎن، «ﻓﻊﻟﻦ»(ﻣﺘﺪارك ﻣﻘﻄﻮع.)
اﮔﺮ اﻟﮕﻮي وزﻧﻲ ﺳﻪ ﻣﺼﺮاع ﻳﺎدﺷﺪه (ﻣﺼﺮاعﻫﺎي دوم، ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم)را در ﻳﻚ ﺟﺪول
و در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﮕﺬارﻳﻢ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﺳﺎﺧﺘﺎري آﻧﻬﺎ را ﺑﻬﺘﺮ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ:
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓَﻌﻼﺗﻦ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
------------
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓﻌﻮلُ
ﻓﻊﻟﻦ
------
ﻓﻊﻟﻦ
ﻣﺘﻔﺎﻋﻠﻦ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
رﻛﻦﻫﺎي اول و ﺳﻮم ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺼﺮاع از ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك ﻫﺴﺘﻨﺪ. رﻛﻦﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻫـﻢ ﻫـﺮ
ﻳﻚ از ﺑﺤﺮي دﻳﮕﺮ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ. در رﻛـﻦﻫـﺎي اول و ﺳـﻮم، اﻟﮕـﻮي «ﻓـﺎﻋﻠﻦ ﻓـﺎﻋﻠﻦ»
٥٨١
ﺷﻤﺎرة 23، ﺑﻬﺎر 1392
ﮔﻮﻧﻪاي وزن در ﺷﻌﺮ ﺳﭙﻴﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ
(ﻣﺼﺮاع دوم ﺷﻌﺮ)ﺑﻪ «ﻓﻊﻟﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ» (ﻣﺼﺮاع ﺳـﻮم)و ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ ﺟﺎﺑـﻪﺟـﺎﻳﻲ ارﻛـﺎن ﺑـﻪ «ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓﻊﻟﻦ»(ﻣﺼﺮاع ﭼﻬﺎرم)ﺑﺪل ﺷﺪهاﺳﺖ. اﻳﻨﻜﻪ ارﻛـﺎن ﻋﺮوﺿـﻲ آﻏـﺎز و ﭘﺎﻳـﺎن ﺳـﻪ ﻣﺼﺮاع ﺳﻪرﻛﻨﻲ، ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﺑﺤﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﭼﻬﺎر رﻛﻦ از اﻳﻦ ﺷﺶ رﻛﻦ، ﻳﻚ رﻛﻦِ وﻳﮋه
(ﻓﺎﻋﻠﻦ)ﺑﻴﺎﻳﺪ و دو رﻛﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﺎﺳﺎزي اﻧﺪﻛﻲ (ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻓﺎﻋﻠﻦ ﺑﻪ ﻓﻊﻟﻦ)ﺗﻜـﺮار ﺷـﻮﻧﺪ،
ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد.
-5 ﺑﺎز اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ (ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓﻌﻮل ﻓﺎع)اﮔﺮ ﻫﻤﺰة آﻏﺎزﻳﻦ «اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ»را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ، وزﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳـﺪ ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ اﺳﺖ: (ﻣﻔﻌﻮلُ ﻓﺎﻋﻠﻦ: ﺑﺎ + زﻳﺲ + ﺗﺎ + د + اﻧﺪ.)اﻳﻦ وزن ﺗﻨﻬﺎ دو رﻛـﻦ دارد ﻛـﻪ ﻫﻤﭽـﻮن
ﻣﺼﺮاعﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك اﺳﺖ: ﻓﺎﻋﻠﻦ (ﺳﺎﻟﻢ)،و دﻳﮕﺮي وزﻧـﻲ ﻧﺎﺳـﺎز دارد: ﻣﻔﻌﻮل (ﻫﺰج اﺧﺮب.)اﻣﺎ از آﻧﺠﺎﻛﻪ ﺳﺨﻦ درﺑﺎرة «اﻳﺴـﺘﺎﻳﻲ»اﺳـﺖ، ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ ﻫﻤـﺰه را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورﻳﻢ ﺗﺎ ﻫﺠﺎي ﻛﺸﻴﺪة «ﺑﺎز»ﺑﻪدرﺳﺘﻲ ﻛﺸﻴﺪه ﺧﻮاﻧﺪه ﺷـﻮد و ﻓﺎﺻـﻠﺔ
ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه ﻣﻴﺎن «ﺑﺎز»و «اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ»، ﻣﻔﻬﻮم اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ را در ذﻫﻦ اﺳـﺘﻮار ﻛﻨـﺪ. از اﻳـﻦرو، وزن ﺳﻪرﻛﻨﻲ (ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓﻌﻮلُ ﻓﻊ: ﺑﺎز + اﻳﺲ + ﺗﺎ + د + اﻧﺪ)را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻳﻢ (روﺷـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻜﻠﻔﻲ در ﺧﻮاﻧﺪنِ ﺷﻌﺮ ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﺳﺖ.)رﻛﻦﻫﺎي اول و ﺳﻮم اﻳﻦ ﻣﺼﺮاع ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳـﻪ ﻣﺼﺮاع ﭘﻴﺸﻴﻦ از ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك ﻫﺴﺘﻨﺪ: «ﻓﺎﻋﻠﻦ»(ﻣﺘﺪارك ﺳﺎﻟﻢ()و «ﻓﺎع»(ﻣﺘﺪارك اﺣـﺬ
ﻣﺬال.)رﻛﻦ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ آن ﻣﺼـﺮاعﻫـﺎ از ﺑﺤـﺮي دﻳﮕـﺮ ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه ﺷـﺪه: «ﻓﻌـﻮلُ»(ﻣﺘﻘﺎرب ﻣﻘﺒﻮض.)ﺷﺎﻋﺮ اﻧﺪكاﻧﺪك اﻟﮕﻮي وزﻧﻲ را دﮔﺮﮔـﻮن ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و از آﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن و رﻳﺘﻢﻫﺎي ﺗﺎزه ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮد. او در اﻳﻦ ﻣﺼﺮاع ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻗـﺎﻧﻮن ﺗﻜـﺮار ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪه و دو رﻛﻦ از ﺳﻪ رﻛﻦ ﻣﺼﺮاع را از ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك آوردهاﺳﺖ، در رﻛﻦ
ﺳﻮم از دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻬﺮه ﺑﺮده و «ﻓﺎع»را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ «ﻓﺎﻋﻠﻦ»و «ﻓﻊﻟﻦ»ﻛﺮدهاﺳﺖ.
-6 و ﺧﻮرﺷﻴﺪي از اﻋﻤﺎق (ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓﺎع.)
ﻣﺼﺮاع ﺷﺸﻢ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن وزن آﻏﺎزﻳﻦ ﺷﻌﺮ (ﻓﻌﻮﻟﻦ= ﻣﺘﻘﺎرب ﺳﺎﻟﻢ)آﻏﺎز ﻣﻲﺷـﻮد؛ ﺳـﭙﺲ دو
رﻛﻦ از ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك - دو رﻛﻨﻲ ﻛﻪ در ﻣﺼﺮاع ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺰ آﻣـﺪه ﺑـﻮد- ﻣـﻲآﻳـﺪ: «ﻓـﺎﻋﻠﻦ»
(ﻣﺘﺪارك ﺳﺎﻟﻢ)و «ﻓﺎع»(ﻣﺘﺪارك اﺣﺬ ﻣﺬال.)ﺷﺎﻋﺮ در اداﻣﺔ دﮔﺮﮔﻮنﺳﺎزي آﻫﻨﮓ ﺷﻌﺮ، اﻟﮕﻮﻳﻲ را ﻛﻪ در ﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮاع ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده، ﻛﻨﺎر ﻣﻲﻧﻬﺪ، وﻟﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻜﺮارِ ارﻛـﺎن
دﻛﺘﺮ ﻣﻬﺪي ﻓﻴﺮوزﻳﺎن
ﺷﻤﺎرة 23، ﺑﻬﺎر 1392
٦٨١
ﻋﺮوﺿﻲ ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك و آوردن دو رﻛﻦ از اﻳﻦ ﺑﺤﺮ را از ﻧﻈـﺮ دور ﻧﻤـﻲدارد؛ ﺗﻨﻬـﺎ ﻳﻜـﻲ از رﻛﻦﻫﺎ (ﻓﺎﻋﻠﻦ)را از ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻛﻦ اول ﻣﺼﺮاع، ﺑـﻪ ﺟﺎﻳﮕـﺎه دوم ﻣـﻲ ﺑـﺮد. ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪيﻫـﺎي
ﺳﺎﺧﺘﺎر وزﻧﻲ دو ﻣﺼﺮاع ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ را در ﺟﺪول زﻳﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮان دﻳﺪ:
ﻓﺎع
ﻓﻌﻮلُ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
----------
ﻓﺎع
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓﻌﻮﻟﻦ
---------
-7 ﻛﻬﻜﺸﺎنﻫﺎي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮﺷﺪه را روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ (ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓﻊﻟﻦ ﻓﻌﻠﻦ ﻓﻊﻟﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ.)
ﻣﺼﺮاع ﻫﻔﺘﻢ - ﻛﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺼﺮاع ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ- ﻳﻜﺴﺮه در ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك ﺳﺮوده ﺷﺪهاﺳﺖ:
«ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ»(ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺼﺮاﻋﻲ از ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك ﻣﺮﺑﻊ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ)، «ﻓﻊﻟـﻦ»(ﻣﺘﺪارك ﻣﻘﻄﻮع)، «ﻓﻌﻠﻦ»(ﻣﺘﺪارك ﻣﺨﺒﻮن)، «ﻓﻊﻟﻦ»ﻛﻪ ﺗﻜﺮار ﺷـﺪه و در ﭘﺎﻳـﺎن ﺑـﺮاي ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺑﺎر در اﻳﻦ ﻣﺼـﺮاع، «ﻓـﺎﻋﻠﻦ»(ﻣﺘـﺪارك ﺳـﺎﻟﻢ)آﻣـﺪهاﺳـﺖ. ﺗﻜﺮارﻫـﺎ ﺑـﻪراﺳـﺘﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﺳﺖ. ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻬﺎر رﻛﻦ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ را ﻣﺼﺮاﻋﻲ از ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﻋﺮوﺿﻲ ﺑﺸﻤﺎرﻳﻢ: ﻓﻊﻟﻦ ﻓﻌﻠﻦ ﻓﻊﻟﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ(4). اﮔﺮ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ ارﻛـﺎن ﻣﺼـﺮاع ﻫﻔـﺘﻢ را ﻫـﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺮاعﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ در ﺟﺪوﻟﻲ ﺑﻨﺸﺎﻧﻴﻢ، ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ دو ﺟﺪول ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻲﺗـﻮان
اﻳﻦ ﻣﺼﺮاع ﺷﺶ رﻛﻨﻲ را در دو ﺳﻄﺮ ﺳﻪرﻛﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ داد:
ﻓﻊﻟﻦ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
-------
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓﻊﻟﻦ
ﻓﻌﻠﻦ
در ﻳﻚ ﻧﻤﺎ، اﻟﮕﻮي وزﻧﻲ و ﺗﻜﺮارﻫﺎي ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر ﺷﺶ ﻣﺼﺮاع دو ﺗـﺎ ﻫﻔـﺖ را در ﺟـﺪول زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮان دﻳﺪ (ﻣﺼﺮاع ﻫﻔﺘﻢ را در دو ﺳﻄﺮ ﻧﺸﺎن دادهاﻳﻢ.)در اﻳﻦ ﺟﺪول ﺑﺮاي روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﺗﻜﺮارﻫﺎ، رﻛﻦ «ﻓﺎﻋﻠﻦ»را - ﻛﻪ ﻧـﻪ ﺑـﺎر در اﻳـﻦ ﺟـﺪول و ده ﺑـﺎر در ﻫﻔـﺖ ﻣﺼـﺮاع
ﻧﺨﺴﺖ ﺷﻌﺮ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه- ﭘﺮرﻧﮓ ﻛﺮدهاﻳﻢ:
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓَﻌﻼﺗﻦ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
--------
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓﻌﻮلُ
ﻓﻊﻟﻦ
---------
ﻓﻊﻟﻦ
ﻣﺘﻔﺎﻋﻠﻦ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
----------
ﻓﺎع
ﻓﻌﻮلُ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
-----------
ﻓﺎع
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓﻌﻮﻟﻦ
----------
ﻓﻊﻟﻦ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓﺎﻋﻠﻦ
------؛--
ﻓﺎﻋﻠﻦ
ﻓﻊﻟﻦ
ﻓﻌﻠﻦ
٧٨١
ﺷﻤﺎرة 23، ﺑﻬﺎر 1392
ﮔﻮﻧﻪاي وزن در ﺷﻌﺮ ﺳﭙﻴﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ
ﭼﻨﺎنﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد، ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي در اﻳﻦ ﺷـﻌﺮ(5) ﻛـﻪ
ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺶ رﻛﻦ دارد، ﺑﺎزآورده ﺷﺪهاﻧﺪ:
۱- ﻓﺎﻋﻠﻦ (ﻣﺘﺪارك ﺳﺎﻟﻢ):ده ﺑﺎر ۲-ﻓﻊﻟﻦ (ﻣﺘﺪارك ﻣﻘﻄﻮع):ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ۳-ﻓﻌﻠﻦ (ﻣﺘﺪارك ﻣﺨﺒﻮن):ﻳﻚ ﺑﺎر
۴- ﻓَﻌﻞ (ﻣﺘﺪارك ﻣﺨﺒﻮن ﻣﻘﻄﻮع):ﻳﻚ ﺑﺎر
۵- ﻓﺎع (ﻣﺘﺪارك اﺣﺬ ﻣﺬال):دو ﺑﺎر
ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﻫﺠﺪه رﻛﻦ از اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺶ رﻛﻨﻲ در ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك اﺳﺖ. ﭘﺲ از اﻳﻦ رﻛﻦ، ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﺑﺤـﺮ ﻣﺘﻘـﺎرب (ﭼﻬـﺎر ﺑـﺎر «ﻓﻌـﻮﻟﻦ»و دو ﺑـﺎر «ﻓﻌـﻮل»)ﺑﻬـﺮه ﺑﺮدهاﺳﺖ. ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻫﺮ ﻳﻚ از دو رﻛﻦ «ﻓﻌﻼﺗﻦ»و «ﻣﺘﻔﺎﻋﻠﻦ»ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘـﻪاﻧـﺪ. در اﻳـﻦ
راﺑﻄﻪ، ﺳﻪ ﻧﻜﺘﺔ درﺧﻮر درﻧﮓ وﺟﻮد دارد:
۱- در ﻫﻤﺔ ﻣﺼﺮاعﻫﺎ، رﻛﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ (ﻣﺘﺪارك ﺳﺎﻟﻢ( )دﺳﺖﻛﻢ ﻳﻚ ﺑﺎر آﻣﺪهاﺳﺖ.
۲- ﻫﻤﺔ ﻣﺼﺮاعﻫﺎ ﺑﺎ رﻛﻨﻲ از ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ.
-3 در ﻫﻤﺔ ﻣﺼﺮاعﻫﺎ اﻓﺰون ﺑﺮ رﻛﻦ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ، رﻛﻨﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ از ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك آﻣﺪهاﺳﺖ. اﻳﻦ ﺗﻜﺮارﻫﺎي ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ در ﺣﺎﻟﻲ در ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻣﻠﻮ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑـﺮاي اﺛﺒﺎت ﮔﻤﺎن ﺧﻮد، در ﺗﻘﻄﻴﻊ ارﻛﺎن ﺷﻌﺮ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ ﻓـﺮاخروي ﻧﻜـﺮدهاﻳـﻢ و ﭼﻴـﺰي را ﻛـﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ درﻧﺒﺴﺘﻪاﻳﻢ. ﻫﻤﺔ ارﻛﺎن ﻳﺎدﺷﺪه در ﻋﺮوض ﺳﻨﺘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ. ﻣﺎ ﺣﺘﻲ از اﺧﺘﻴﺎرات ﻋﺮوﺿﻲ ﻛﻪ در ﺷﻌﺮ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪﺷـﺪه اﺳـﺖ، ﭼﺸـﻢﭘﻮﺷـﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ راه را ﺑﺮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧﺮدهﮔﻴﺮي ﺑﺒﻨﺪﻳﻢ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺎﺳﺎزي ﺑﺮﺧﻲ از ارﻛﺎن را ﺑﺎ ﺗﻘﻄﻴﻌﻲ ﻧﻮآﻳﻴﻦ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد، وﻟﻲ ﺧﻮاﻧﺶ ﻫﻤـﻮار ﺳـﺨﻦ (ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﮔﻔﺘـﺎر
روزاﻧﺔ ﻣﺮدم)را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﺷﻌﺮ را ﺑﻪدرﺳﺘﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻋﺮوﺿﻲ، ﺗﻘﻄﻴـﻊ ﻛـﺮد. ﻣـﺜﻼً ﻣﻲﺷﺪ ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺔ ارﻛﺎن ﻣﺘﺪارك ﺑﺎﺷﻨﺪ: »ﻓَﻌﻞ ﻓـﺎﻋﻠﻦ ﻓـﺎﻋﻠﻦ ﻓﻊ ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓَﻌﻞ؛« وﻟﻲ از آﻧﺠﺎﻛﻪ در ﻋﺮوض ﺳﻨﺘﻲ، ﻓَﻌﻞ در آﻏﺎز ﻧﻤﻲآﻳﺪ، ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺸﻲ را روا ﻧﺪاﻧﺴــﺘﻴﻢ و ﭼﻴــﺰي را ﺑﺮﮔﺰﻳــﺪﻳﻢ ﻛــﻪ ﻫﻤﮕــﺎن ﺑﭙﺬﻳﺮﻧــﺪ. ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﻣﺼــﺮاع دوم را ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ:«ﻓﺎﻋﻠﻦ ﻓﻌﻠﻦ ﻓـﻊ ﻓـﺎﻋﻠﻦ»(ﻛـﻪ ﺑـﺎز ﻫﻤـﺔ ارﻛـﺎن ﻣﺘـﺪارك ﺷﺪهاﻧﺪ)، وﻟﻲ از آﻧﺠﺎﻛﻪ در ﻋﺮوض ﺳﻨﺘﻲ، «ﻓـﻊ»ﻣﺎﻧﻨـﺪ «ﻓَﻌـﻞ»ﺗﻨﻬـﺎ در ﭘﺎﻳـﺎن ﻣﺼـﺮاع ﻣﻲآﻳﺪ (ﻧﻚ. ﺷﻤﻴﺴﺎ، :1386 )37، در ﻣﻴﺎﻧﺔ ﻣﺼﺮاع ﻧﺸـﺎﻧﺪنِ آن را روا ﻧﺸـﻤﺮدﻳﻢ؛ ﮔﺮﭼـﻪ اﻳـﻦ
دﻛﺘﺮ ﻣﻬﺪي ﻓﻴﺮوزﻳﺎن
ﺷﻤﺎرة 23، ﺑﻬﺎر 1392
٨٨١
ﻛﺎر، ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻤﺎن (اﺛﺒﺎت ﺗﻜﺮار ﺑﺴﻴﺎر ﻳﻚ رﻛﻦ در ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻣﻠﻮ)ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ.
آﻧﭽﻪ آوردﻳﻢ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮش ﻋﺮوﺿﻲ ﻣﻲﺷﻨﻮد. ﺑﻬﺮه ﻧﺒﺮدن از اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﺎﻋﺮي ﻛﻪ در ﻋﺮوض ﺳﻨﺘﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺴـﻴﺎر دارﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﺎر ﻣﺎ را دﺷﻮارﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪاﺳﺖ. ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن اﺧﺘﻴﺎرات، ﺗﻨﺎﺳﺐﻫﺎي وزﻧـﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲﺗﻮان در ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻳﺎﻓﺖ، اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺑﺮﺧـﻲ دﺳـﺘﺎورد ﻛـﺎر ﻣـﺎ را ﻳﻜﺴـﺮه ﺑﺎزﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﺸﻤﺎرﻧﺪ. ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮودهﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ داراي وزن ﻋﺮوﺿﻲاﻧﺪ، ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦِ اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﺎﻋﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺼـﺮاع ﻳـﺎ ﺑﻴﺘـﻲ را ﻣﻮزون ﺧﻮاﻧﺪ و در ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ ﻫﺠﺎي ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ را ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر آورﻳـﻢ ﻳـﺎ ﻳﻚ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ دو ﻫﺠﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﺑـﺪاﻧﻴﻢ(6). ﮔـﺎه اﮔـﺮ ﺑﺮﭘﺎﻳـﺔ ﺧـﻮاﻧﺶ ﻫﻤـﻮار
)ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎر( و ﻛﺸﺶ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ، ﺷﻌﺮي ﻋﺮوﺿﻲ را ﺑﺨـﻮاﻧﻴﻢ، ﻫﻴﭻ وزﻧﻲ از آن ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ؛ و ﮔﺎه ﻧﻴﺰ وزنِ ﺑﻪ دﺳﺖآﻣـﺪه وزنِ ﻋﺮوﺿـﻲ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ ﺷـﺎﻋﺮ ﻧﻴﺴﺖ. ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺼﺮاع «ﭼـﻮن ﺷﻜـﻮﻓﻪ رﻳﺨﺖ، ﻣﻴﻮه ﺷﺪ ﭘﺪﻳﺪ»، ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ اﺧﺘﻴﺎرات ﻋﺮوﺿﻲ ﺑـﺮ وزن »ﻓـﺎﻋﻠﻦ ﻓَﻌـﻞ ﻓـﺎﻋﻠﻦ ﻓَﻌـﻞ« (ﺑﺤـﺮ ﻣﺘـﺪارك ﻣـﺜﻤﻦ ﻣﺨﺒـﻮن ﻣﺤﺬوف)اﺳﺖ؛(7) اﻣﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﺼﺮاع، ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻴﺘﻲ از ﻣﺜﻨـﻮي ﻣﻮﻟـﻮي اﺳﺖ، ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ ﺑﺮاي ﻫﻢوزن داﻧﺴﺘﻦِ آن ﺑﺎ ﻣﺼﺮاع ﭘﺲ از ﺧﻮد، ﻫﺠﺎي ﻛﻮﺗﺎه «ﻓﻪ»(ف)در «ﺷﻜﻮﻓﻪ»و «وه»(وِ)در «ﻣﻴﻮه»را ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورﻳﻢ. روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر
آﻫﻨﮓ واژﮔﺎن و وزنِ ﻃﺒﻴﻌﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ.
ﻣﺎ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻣﻠﻮﻳﻲ ﻫﻤﻮاره واژﮔﺎن را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎنﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ، ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ و ﺗﻘﻄﻴﻊ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ. ﻫﺮﭼﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ اﺧﺘﻴـﺎرات ﺷـﺎﻋﺮي را ﻧﻴـﺰ در ﺗﻘﻄﻴـﻊ ارﻛﺎن در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻤﺎر ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎن را ﺗﺎ ﻳـﻚ و ﻧـﻴﻢ و ﺣﺘـﻲ دو ﺑﺮاﺑـﺮ اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﻢ(8). اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﺷﻌﺮ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﺎﻋﺮي ﻛﺎرﺑﺮد ﮔﺴﺘﺮدهاي دارﻧﺪ و ﮔﺎه ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ، وزن ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺼـﺮاعﻫـﺎ ﻳﻜﺴـﺮه از ﻣﻴـﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ. اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ، ﻫﻢ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﮔﻤﺎن ﻣـﺎ درﺑـﺎرة وﺟـﻮد ارﻛـﺎن ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﺗﻜﺮار ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر اﻣﺎ ﺑﻲﺗﻜﻠﻒ ارﻛﺎن ﻋﺮوﺿﻲ در ﺷﻌﺮ ﺳـﭙﻴﺪ ﺷـﺎﻣﻠﻮ اﺳـﺖ و ﻫـﻢ راﺳﺘﻴﻨﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻮارداﺷﺖ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﺷـﻌﺮ ﺷـﺎﻣﻠﻮ ﺑـﻴﺶ از ﺷـﻌﺮ دﻳﮕـﺮ ﺑﺰرگ روزﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﻔﺘﺎر )ﻛﻪ در آن ﻛﺸﺶ راﺳﺘﻴﻦ ﻫﺠﺎﻫﺎ را ﭘﺎس ﮔﻮاه ﺷﺎﻋﺮان
ﻣﻲدارﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ( ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ.
٩٨١
ﺷﻤﺎرة 23، ﺑﻬﺎر 1392
ﮔﻮﻧﻪاي وزن در ﺷﻌﺮ ﺳﭙﻴﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ
ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﭘﺎﻳﺔ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳﺖ و از ﻫﻤﻴﻦرو از آراﻳـﻪﻫـﺎي ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲﺳـﺎز دﻳﮕﺮ (ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ دروﻧﻲ)ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻌﺮ آﻣﺪهاﻧﺪ، ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻴﻢ. اﻣﺎ درﺧﻮر ﻳـﺎدﻛﺮد اﺳـﺖ ﻛﻪ در ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻌﺮ، ﭘﻴﺮوِ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﭘﻴـﺎم و ﺳـﺨﻦ اﺳـﺖ، ﻧـﻪ ﺳـﺨﻦ در ﭘـﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ. ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺷﺎﻋﺮ، ﺷﻌﺮ را ﺑﺎ ﺗﻜﺮار ﺳﻪﺑﺎرة رﻛﻨﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻫﻨﮓ ﺳﺮاﺳﺮ ﺷﻌﺮ ﻧﺎﺳﺎز اﺳﺖ؟ در اﻳﻦ ﺳـﻪ رﻛـﻦ (ﻓﻌـﻮﻟﻦ ﻓﻌـﻮﻟﻦ ﻓﻌـﻮﻟﻦ)ﻛـﻪ ﻛﻮﺑﻨـﺪه ﺗﻜـﺮار
ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، ﭼﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪاﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﮕﺮ واژهﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ؟ در ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ (ﭼﺮاﻏﻲ / ﺑﻪ دﺳﺘﻢ / ﭼﺮاﻏﻲ)ارﻛﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﻓﻌﻮﻟﻦ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﺷﺪهاﺳﺖ، اﻣﺎ درﺳﺖ ﺑﺎ آﻣﺪن«در ﺑﺮاﺑﺮم»، «ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيِ»ارﻛـﺎنِ ﻋﺮوﺿـﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ ﺳﻪ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺔ ارﻛﺎن ﻋﺮوﺿﻲ ﺷﻌﺮ ﺳـﺮِ ﺳـﺘﻴﺰ دارﻧـﺪ، ﭘﻴـﺎمآور
روﺷﻨﻲ و آﮔﺎﻫﻲ (ﭼﺮاﻏﻲ)٬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﺗﻼش و ﻛﺎر و زﻧﺪﮔﻲ )ﺑﻪ دﺳﺘﻢ(و ﺑﺎز ﻫـﻢ روﺷـﻨﻲ، آﮔﺎﻫﻲ و درﻳﺎﻓﺖ ژرف (ﭼﺮاﻏﻲ)ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ از دﻳﺪ وزن، ﻛﻪ از ﻧﻈﺮِ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴـﺰ در ﺑﺮاﺑـﺮ واژهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﻌﺮ ﻣﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ؛ واژﮔﺎﻧﻲ ﭼﻮن «ﮔﻬﻮاره»(ﺟﺎي ﺧـﻮاب، ﭘﻴـﺎمآورِ ﺳﺴـﺘﻲ و ﺧﻮاب ﻛﻪ ﻧﺸﺎن و ﻧﻤﺎد ﻧﺎآﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ)، «ﺧﺴﺘﮕﻲ»، «ﺑﺎزاﻳﺴﺘﺎدن»(ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪن از ﺟﻨـﺒﺶ و ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ)و »ﻛﻬﻜﺸـﺎنﻫـﺎي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮﺷـﺪه« )ﻧﺸـﺎﻧﺔ ﺗـﺎرﻳﻜﻲ و ﺧﺎﻣﻮﺷـﻲ.( اﻛﻨـﻮن روﺷـﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎريِ وزﻧﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻫﺪﻓﻤﻨـﺪ و ﺗﻴﺰﺑﻴﻨﺎﻧـﻪ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪهاﺳـﺖ. در
اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻪ وزن، ﻛﻪ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎري وزﻧـﻲ و آزادي در ﮔـﺰﻳﻨﺶ وزنِ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎر، ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ذوقِ ﺳﺘﻮدﻧﻲ ﺷﺎﻋﺮ، او را در اﻟﻘﺎي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﺸﺎن دادنِ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎريﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ، ﻳﺎري
ﻛﺮدهاﺳﺖ. ﺟﺰ ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ، ﻣﺼﺮاع ﺷﺸﻢ (و ﺧﻮرﺷﻴﺪي از اﻋﻤﺎق)ﻧﻴﺰ ﺑﺎ رﻛـﻦِ «ﻓﻌـﻮﻟﻦ»آﻏـﺎز ﺷﺪهاﺳﺖ. آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻛﻪ دور از ﺳـﻪ ﻓﻌـﻮﻟﻦِ دﻳﮕـﺮ ﻣـﻲآﻳـﺪ ﻧﻴـﺰ واژهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم واژهﻫﺎيِ ﻫﻢوزن ﺧﻮد را درﺑﺮدارد؟ رﻛﻦ ﻓﻌـﻮﻟﻦ ﺑـﺎ «و»و دو ﻫﺠـﺎي آﻏﺎزﻳﻦ «ﺧﻮرﺷﻴﺪ»ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪهاﺳﺖ. ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن «ﺧﻮرﺷـﻴﺪ»و «ﭼـﺮاغ»(ﻛـﻪ در ﻣﺼـﺮاع ﻧﺨﺴﺖ دو ﺑﺎر آﻣﺪه)آﺷﻜﺎرﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﺷﺎﻋﺮ، ﻫﻤـﺎواي ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺑﺎﻣﺪاد اﺳﺖ؛ «و ﺧﻮرﺷﻴﺪي از اﻋﻤﺎق»(ﻧﻤﺎدي از آﮔـﺎﻫﻲ ژرف)ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﺔ ﺧﻮد ﺷﺎﻋﺮ در ﻣﺼﺮاع ﻫﻔﺘﻢ، ﻛﺎر آن «روﺷـﻦ ﻛـﺮدن»اﺳـﺖ، ﺑـﺎ ﺳـﻪ ﭘـﺎرة ﻧﺨﺴـﺖ ﺷـﻌﺮ
دﻛﺘﺮ ﻣﻬﺪي ﻓﻴﺮوزﻳﺎن
ﺷﻤﺎرة 23، ﺑﻬﺎر