اصطلاحات ساده ادبی

اصطلاحات ساده ادبی
- بيت چيست؟
هر يک از سطرهاي يک شعر، يک «بيت» ناميده مي شود و واحد شعر محسوب مي گردد.
- مصراع چيست؟
هر بيت شامل دو قسمت است که هر يک از اين بخشها «مصراع» نام دارد.
- وزن چيست؟
آهنگ خاصي را که در تمامي مصراعهاي يک شعر يکسان است، «وزن شعر» مي نامند.
- رديف چیست؟
به يک يا چند واژه، که به صورت کلمه اي مستقل و به يک معني در پايان همه مصراعها تکرار شود «رديف» گويند.
- قافيه چیست؟
به حروف مشترکي که در پايان واژه هاي يک شعر يا يک بيت تکرار شود «قافيه» و به کلماتي که اين حروف مشترک در آنها آمده است «کلمات قافيه» گويند.
- چه بيتي را «مُصّرع» و چه بيتي را «مُصفّا» مي گويند؟
بيتي که هر دو مصراع آن قافيه داشته باشد «مُصّرع» و بيتي که تنها يک مصراع آن قافيه دارد «مُصفّا» خوانده مي شود.
- قالب شعر را توضيح دهيد؟
شکلي که قافيه به شهر مي بخشد «قالب» نام دارد و تفاوت قالبها، تفاوت در چگونگي قافيه آنهاست ولي اگر نحوه تکرار قافيه در دو يا چند شعر يکسان باشد، تعداد ابيات، محتوا و وزن و نوع قالب را مشخص خواهند کرد.
- تخلصّ چيست؟
به نام شعري شاعر که در بيت پاياني يا گاه در بيت ماقبل آخر شعر مي آيد «تخلّص» مي گويند.
- هجا يا بخش چيست؟
مقدار آوايي است که دهان با يک بار باز شدن آن را ادا مي کند.
- واج چيست؟
کوچکترين واحد آوايي زبان است که سبب مي شود دو واژه معاني متفاوتي داشته باشند و در زبان فارسي 29 واج وجود دارد.
- واج در فارسي به چند دسته تقسيم مي شود نام ببريد؟ به دو دسته تقسيم مي شود:
1- مصوّتها
2- صامتها
- زبان فارسي داراي چند مصوّت است؟ توضيح دهيد؟
شش مصوّت: 3 مصّوت کوتاه َ ِ ُ و 3 مصوت بلند آ اي اوُ
- انواع هجاهاي زبان فارسي را با علامت مخصوص به آن بنويسيد؟
1- هجاي کوتاه > صامت + مصوّت کوتاه – علامت آن > «U»
2- هجاي بلند > که دو گونه است : الف) صامت + مصوت کوتاه + صامت
علامت آن > «ــ» ب ) صامت+مصوّت بلند
3- هجاي کشيده __ که آن نيز دو نوع است:
الف _ صامت + مصوت کوتاه + دو صامت يا بيشتر
ب _ صامت + مصوت بلند + يک يا چند صامت علامت آن «_ U»
- چه زماني دو کلمه يا دو مصراع يا دو بيت با هم هموزن اند؟ زماني هم وزن اند که:
الف _ تعداد هجاهاي آنها با هم برابر باشد.
ب _ هجاهاي کوتاه و بلند آنها در مقابل يکديگر قرار گيرد.
- قصيده را تعريف کنيد و بنويسيد که از چه قرني و به تقليد از چه شعري پديد آمد؟
قصيده شعري است که مصراع اول و مصراعهاي زوج آن هم قافيه اند و تعداد ابيات آن از پانزده بيت بيشتر است. از نيمه قرن سوم ه.ق در ادبيات فارسي به تقليد از شعر عربي پديد آمد.
- اصلي ترين قسمت قصيده چه بخشي است؟ توضيح دهيد.
«تنه اصلي» قصيده است. زيرا مقصود اصلي شاعر را در بردارد و محتواي آن مي تواند مدح يا رثا يا وصف و پند و اندرز و يا حکمت و عرفان باشد.
- تجديد مطلع چيست؟
آوردن بيتي مصرّع در ميان قصيده است و براي انتقال از موضوعي به موضوع ديگر و طولاني ساختن قصيده شاعر از آن استفاده مي کند.
- قالب غزل را تعريف کنيد و بگوييد از چه قرني رواج مي يابد؟
غزل، شعري است حداقل در پنج بيت که مصراع اول و مصراعهاي زوج آن هم قافيه اند و از قرن ششم ه.ق يا کمي پيش از آن رواج يافته است.
- قالب قطعه چيست؟
شعري است حداقل در دو بيت که معمولاً مطلع آن مصرّع نيست و مصرعهاي زوج آن هم قافيه اند و وحدت موضوع دارد.
- ترجيع بند را تعريف کنيد؟
ترجيع بند غزلهايي است با قافيه هاي مختلف که بيت يکسان مصرّعي با قافيه اي مستقل آنها را به هم وصل مي کند. به هر يک از غزلها «خانه» يا «رشته» و به بيت تکراري «ترجيع» يا «برگردان» مي گويند.
- قديمي ترين ترجيع بند فارسي از کيست؟ مطلع آن را بنويسيد؟ از فرخي سيستاني است:
ز باغ اي باغبان ما را همي بوي بهار آيد
کليد باغ، ما را ده که فردامان به کار آيد
- زيباترين ترجيع بندهاي شعر فارسي از کدام شاعران است؟
از سعدي و هاتف اصفهاني است.
- قالب ترکيب بند را توضيح دهيد و بگوييد که قديمي ترين ترکيب بند از کيست؟
شعري است چند بخشي که هر بخش آن از نظر قافيه و درون مايه همانند قصيده يا غزل است و همه بخشها توسط بيت مصرع متفاوت و نامکرري به هم مي پيوندند. قديمي ترين ترکيب بند از «قطران تبريزي» (قرن5) است.
- مسمّط چيست؟
شعري است که از رشته هاي گوناگون پديد مي آيد و قافيه رشته ها متفاوت است و در هر رشته همه مصراعها به جز مصراع آخر هم قافيه اند.
- حلقه اتصال همه رشته ها در مسمّط چه نام دارد؟
«بند» نام دارد که مصراع آخر هر بخش را گويند.
- مسمّط تضميني چيست؟
شعري است که شاعر، بيتهاي يک غزل را به ترتيب در پايان رشته هاي مسمّط مي آورد و تعداد رشته ها، تابع تعداد بيتهاي غزل است.
نظم در لغت به معني به يكديگر پيوستن و به رشته كشيد ن دانه هاي جواهر و در اصطلاح سخني است كه موزون و مقفا باشد . در تداول ، نظم را از روي مسامحه به شعر نيز اطلاق مي كنند ، اما اساسا شعر با نظم فرق دارد و تفاو ت آن ها در اين است كه شعر طبق تعاريف قدما ((كلام موزون و مخيل ) تخيل برانگيز است و بنابر اين تعريف قافيه دار بودن جزء ماهيت شعر نيست ، و ((اثر شعر گونه ))يا شعر منثور هم مي تواند وجود داشته باشد .