شعرخواندن پیامبر
آیا پیامبر اسلام(ص) هنگام خواندن شعر، آن‌را تغییر می‌داد؟
پرسش
در حدیثی هست که حضرت محمّد(ص) فرمودند: «أصدقُ بیت قاله الشّاعر قول لبید: ألا کلّ شیء خلا الله باطل / و کلّ نعیم لا محالة زائل»؛ امّا ظاهراً در احادیث دیگر آمده که آن‌حضرت(ص) هرگاه می‌خواستند به شعری استناد کنند آن‌را تغییر می‌دادند تا از وزن بیافتد، ولی به نظر می‌رسد در این مورد وزن شعر صحیح باشد. آیا این درست است؟
پاسخ اجمالی
از زهری نقل شده که پیامبر اسلام(ص) هیچ‌گاه شعری نسروده، بلکه اشعار سروده شده توسط دیگران را نیز هنگام استفاده از آنها، با تغییراتی در متن می‌خواند که از حالت شعری خارج شود.[1]
اما در طرف مقابل، گزارش‌هایی نیز وجود دارد که پیامبر(ص) در مواردی شعر را درست و بدون تغییر می‌خواند:[2]
1 . رسول خدا(ص) فرمود: «صادق‌ترین سخنى که عرب گفته سخن لبید است در آن‌جا که گوید:
أَلَا کُلُّ شَیْءٍ مَا سِوَى اللَّهِ بَاطِل *** وَ کُلُّ نَعِیمٍ لَا مَحَالَةَ زَائِل
آگاه باشید که هر چه جز خداست، باطل، و هر نعمتى از میان رفتنى است».[3]
2 . از زهرى روایت شده است که؛ هنگام ساختن مسجد، پیامبر(ص) این بیت را می‌خواند:
«هذا الْحِمالُ لا حِمالُ خَیْبَر *** هذا أَبَرُّ رَبِّنا وَ أَطْهَر[4]
اینها بارهاى پر برکت است نه بارهاى خیبر، آرى سوگند به پروردگار ما این نیکوتر و پاک‌تر است».
زهری بعد از نقل این شعر می‌گوید: این شعر را پیامبر(ص) تغییر نداد.[5]
به هر حال، حتی اگر گزارش اول را بپذیریم که حضرتشان هیچ سروده‌ای را به صورت شعری آن نخوانده بلکه تغییراتی در آن می‌دادند، ممکن است گزارش‌های بعدی را اینگونه توجیه کنیم که ایشان هنگام خواندن اشعار گزارش‌شده، تغییراتی در آنها داده بودند، اما راویان گفتارهای پیامبر(ص) - به دلیل شهرت اشعار و نیز تسلطشان بر هنر شاعری - در روایت خود همان متن اصلی شعر را بیان کردند و نه آنچه دقیقاً توسط پیامبر(ص) بر زبان آورده شده بود.
[1]. ابن سعد کاتب واقدى، محمد بن سعد، الطبقات الکبرى، ج 1، ص 186، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1418ق؛ نیز نک: صالحی دمشقی، محمد بن یوسف، سبل الهدى و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج 10، ص 413، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1414ق؛ ابوالفرج حلبى، على بن ابراهیم، السیرة الحلبیة، ج 2، ص 93، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1427ق.
[2]. نک: مقریزى، احمد بن على، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و...، ج 2، ص 267 – 269، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق.
[3]. منسوب به امام صادق(ع)، مصباح الشریعة، ص 60، بیروت، اعلمی، چاپ اول، 1400ق؛ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج 5، ص 501 – 502، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق؛ إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و...، ج 2، ص 267؛ دیار بکری، حسین، تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس النفیس، ج 2، ص 292، بیروت، دار الصادر، بی‌تا.
[4]. الطبقات الکبرى، ج 1، ص 185.
[5]. همان، ص 186؛ نیز نک: سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج 10، ص 413؛ السیرة الحلبیة، ج 2، ص 93.
پرسش های مرتبط
دیدگاه ائمه و علما راجع به شعر چیست؟
آیا خواندن شعر درست و حق نیز در شب و روز جمعه کراهت دارد؟