دیوانه تر

سلام جناب مجنون بزرگوار!
پیشاپیش از دیر سرزدن به اشعار نابتون، عذرخواهم.
این روزها، سخت درگیر کارهای نوشتاری و فرهنگی هستم.

باز هم مهمان غزلی شیوا و زیبا، از زلال احساس و اندیشه تان بودم که به وسع اندیشه و قلمم، شمه ای از آن را، باز می گویم؛ امید که کلاس درسی، برای نوآموزان باشد.

_ وزن این غزل:
مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن است؛ البته، دو مورد لغزش وزنی خیلی کمی وجود دارد که بعدا اشاره می شود.
قبل از هر نکته ای، پیشنهاد می کنم هنگام نوشتن ابیات، به شکل نوشتاری و ویرایشی کلمات نیز دقت کنید.

۱_ ای جان مرا دیوانه می کردی تو با چشمان تر 
لب خم نما و خنده کن تا من شوم دیوانه تر 

_ ای جان: آرایه ی استعاره ی مکنیه (تشخیص) حدیث نفس نیز دارد.

_چشمان تر؛ لب و خنده: مراعات نظیر.

_چشمان تر: آرایه ی حسامیزی.

_عبارت لب خم نمودن برای خنده، در نگاه سطحی، شاید عبارتی جالب نباشه؛ زیرا، لب هنگام خنده، بازمی شود.‌ خم نمی شود. البته با نگاهی ظریفانه، ترکیبی زیبا می شود؛ زیرا، اطراف لب، هنگام خنده کمانی می شود..
به این شکل هم می شود زمزمه کرد:
لب را بجنبان؛ خنده کن...

_(می کردی تو)؛ (من شوم): با توجه به این که فعل های (می کردی) و (شوم)، شناسه دارند، به وجهی، بهتر است دیگر ضمیرهای منفصل (تو) و (من)، به کار نرود. البته، به نظرم اگه قصد تاکید باشد، کاربرد آن اشکال ندارد. (خودم نیز گاهی به همین منظور، در اشعارم به کارمی برم.)

_تا من شوم، دیوانه تر... چه دیوانگی زیبایی است، دیوانگی عاشق، از خنده ی معشوق!

۲_ای روی تو قرص قمر؛ اما فروزان تر از او 
مه از خجالت می کشد، مشکین قبایی روی سر 

_روی تو قرص قمر: تشبیه.
_اما فروزان تر از او: تفضیل.
(کل مصراع، تشبیه تفضیل دارد.)

_قبا روی سر کشیدن: کنایه.

_مرجع ضمیر (او) به قمر برمی گردد؛ پس آرایه ی تشخیص دارد.

_ قمر (مه)، فروزان: مراعات نظیر.

_(خجالت کشیدن ماه) و نیز (قبا روی سرکشیدن ماه): استعاره ی مکنیه (تشخیص).

۳_ خالق تو را تا خلق کرد گفتش هزاران آفرین 
از خالق هفت آسمان گو من چه گویم بیشتر
.
_در مصراع اول این بیت، یک هجای کوتاه (حرف دال در فعل کرد) اضافه است و لغزش وزنی دارد.

_کاربرد ضمیر (ش) در فعل ماضی گفت (گفتش) نمونه ای از کاربرد این ضمیر در دستور تاریخی است و امروزه، بقایایی از اینگونه کاربرد را در لهجه ی تهرانی (و شاید برخی لهجه های دیگری که من از آن بی اطلاعم،) می توان یافت.

_بیت، به طور ضمنی، به خلقت انسان اشاره دارد.
_(انسان، اعجوبه ی خلقت است. گویا خدا هم از خلقت خویش، حیران شده است.)

_ واژه های (خالق) و (خلق): اشتقاق.

_هفت آسمان، کنایه از جهان و هرآنچه در آن است. (علاقه ی جزئیه)
۴_ 
من مرده ای بی ارزشم چون خاکِ زیر پای تو 
قیمت نهادی هیچ را دادی به من جانی دگر 
_من مرده ای... آرایه ی تشبیه.

_چون خاک... آرایه ی تشبیه؛ و کنایه.

_بیت، نهایت تواضع عاشق در برابر معشوق را می رساند.

۵_
از گوشه ی چشم سیه بر من نظر افکنده او 
یارب چنان کن شه دگر، از من نگرداند نظر!

_در بیت چهارم، ضمیر مخاطب (تو) به کار رفته؛ اما، در بیت پنجم، ضمیر غایب (او): التفات از مخاطب، به غایب.

_از گوشه ی چشم... کنایه از توجه کردن.

_دگر؛ نظر: سجع متوازی (مصراع دوم، موسیقی درونی زیبایی دارد.)

۶_ 
شه می رود از کوی ما؛ گو من چه سازم ای خدا
من خاک و ویران می شوم از آنچه که بودم بتر 

_ما، خدا: سجع مطرف.

_خاک و ویران شدن: کنایه از نابودی.

_بتر: مخفف صفت تفضیلی بدتر.

۷_
معشوقه از در تا بشد غم آمدش از ره کنون 
این دیدگان را بعد ازین چون میخ می کوبم به در 

_بشد: فعل ماضی، همراه با (حرف ب) تاکید.

_ کاربرد فعل (شدن)، در معنی (رفتن).

_آمدش: کاربرد شکل تاریخی ضمیر (ش) که پیشتر نیز، شرح آن گذشت.

_تا: حرف ربط، در مفهوم قید زمان. (همین که. به محض این که...)

_ این دیدگان را بعد از این، چون میخ می کوبم به در... تشبیه و نیز کنایه از نهایت انتظار...

۸
امشب به رسم بی کسی شام غریبان کرده ام 
گریان به یاد رفتگان آتش نشانم بر جگر 

_شام غریبان... عبارت تلمیح دارد... و نیز کنایه از نهایت دلتنگی.

_آتش بر جگر نشاندن: کنایه از نهایت غم و درد و گریه و ماتم. (اشاره ای ضمنی به این عقیده که: قطرات جگر می سوزد و بخار آن، به اشک تبدیل می شود. اشک غم و اندوه.)

۹_
من عاشقی بیچاره ام افتاده ای آواره ام 
آزرده ام از زندگی یارب مرا با خود ببر 

_بیچاره؛ آواره؛ آزرده: سجع متوازی و نیز تنسیق الصفات.

۱۰_
امشب در این ویرانه شد آشوب و غوغایی به پا 
چون می زند بر زخم دل، یاد عزیزان نیشتر

_نیشتر به زخم دل زدن: کنایه از نهایت درد و غم

۱۱_
مجنون نیارزد گریه و آه و فغانت روز و شب
لیلا به فکر خود و تو گریان نشستی تا سحر 

_ در مصراع دوم بیت آخر، (خود و) از وزن خارج است. اگر این گونه بنویسیم: لیلا به فکر خویش و... وزن درست می شود. (به جای ضمیر مشترک خود، ضمیر مشترک خویش را به کار ببریم.)

_گریه و آه و فغان: مراعات نظیر.

_روز و شب و سحر: مراعات نظیر.

_روز و شب غم خوردن: پیوستگی و هموارگی غم.

_در بیت مقطع غزل، که تخلص شاعر (مجنون) در آن آمده است، با تلمیح به داستان لیلی و مجنون و با حسن ختامی زیبا، به پایان می رسد.
شاعر حدیث نفس می کند و به غم و غصه خوردن های خویش، تلنگر می زند...


زلال احساس و اندیشه تان، همواره جوشان و جاری باد!