سایت شعرناب محیطی صمیمی و ادبی برای شاعران جوان و معاصر - نقد شعر- ویراستاری شعر - فروش شعر و ترانه اشعار خود را با هزاران شاعر به اشتراک بگذارید

منو کاربری



عضویت در شعرناب
درخواست رمز جدید

اعضای آنلاین

معرفی شاعران معاصر

انتشار ویژه ناب

♪♫ صدای شاعران ♪♫

پر نشاط ترین اشعار

حمایت از شعرناب

شعرناب

با قرار دادن کد زير در سايت و يا وبلاگ خود از شعر ناب حمايت نمایید.

کانال تلگرام شعرناب

تقویم روز

جمعه 10 فروردين 1403
  • همه پرسي تغيير نظام شاهنشاهي به نظام جمهوري اسلامي ايران، 1358 هـ‌.ش
20 رمضان 1445
  • شب قدر
Friday 29 Mar 2024
    به سکوی پرتاب شهرت و افتخار ،نجابت و اقتدار ... سایت ادبی شعرناب خوش آمدید مقدمتان گلباران🌹🌹

    جمعه ۱۰ فروردين

    پست های وبلاگ

    شعرناب
    وزن شعر در قالب سروش
    ارسال شده توسط

    محمدعلی رضاپور(مهدی)

    در تاریخ : دوشنبه ۲۸ آبان ۱۳۹۷ ۰۲:۲۲
    موضوع: آزاد | تعداد بازدید : ۶۱۵ | نظرات : ۰

    بسم الله الرحمن الرحیم
    پیش تر گفته بودیم که قالب شعری سروش، حد وسط قالب های جدید پریسکه و سه گانی و قالب های باستانی دوبیتی و رباعی است و تقریبا جامع امتیازات آنهاست.
    اکنون می خواهیم درباره ی ویژگی های وزن شعر در قالب سروش،  اطلاعاتی به خدمت فرهیختگان گرامی تقدیم نماییم.
    وزن فاعلاتن مفاعلن فعلات( و نیم وزن های جایگزین)
    با داشتن سه رکن متفاوت و آهنگی ملایم، ویژگی مناسبی برای قالب سروش به نظر می رسد؛ بویژه این که سروش
    نیز همانند سه گانی و پِریسکه باید در تکه ی آخرش هم به اوج برسد و هم پایان یابد.
    وزن های دو رکنی به دلیل کوتاهی زیاد، چندان مناسب قالب سروش نیستند. وزن های دارای بیش از چهاررکن هم شاید بیش از حد نیاز، طولانی اند. وزن های سه رکنی و چهاررکنیِ دارای ارکان مشابه و نیمه مشابه هم به دلیل تشابه ارکان، علاوه بر این که  در پذیرشِ کلماتِ دارای هجاهای گوناگون مشکلاتی دارند، برجسته سازیِ مصراع پایانیِ آنها به دلیل تشابه ارکان هم با دشواری، روبروست؛ مگر این که در همان وزنی که هستند، قابل بازگویی به مجموعه ارکان دیگری هم باشند که خوشبختانه بسیاری از اوزان شعر فارسی، دارای چنین انعطافی هستند و البته گذشتن از چنین مانعی، شاعری  می طلبد که بر وزن، احاطه داشته باشد.
    به عبارت دیگر، تشابه ارکان باعث شبیه سازی می شود و این شبیه سازی در برجسته سازی و کوبش نهایی، تا حدودی دست و پاگیر است مگر این که وزن مشابهی را بتوانیم به شیوه ویا شیوه های دیگری که برای مقصودمان مناسب ترند تقطیع کنیم که این مهم، شاعری وزن شکار می طلبد. خوشبختانه عروض فارسی، انعطاف شگفت آوری دارد و طبعا از این جنبه بعضی وزن ها قابلیت بیش تری دارند؛ مثلا در نگاه اول به وزن  قالب دوبیتی  که مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل(و نیم وزن های مشابه) است، آن را تا حدود زیادی وزنی دارای ارکان مشابه می بینیم که چندان، پایانِ بسته و کوبشی  به خود راه نمی دهد و به همین دلیل، دوبیتی ها را  معمولا بصورت غزل می توان ادامه داد. بااین حال، می توانیم به تقطیع دیگری از این وزن هم برسیم و در مواقع لزوم از آن استفاده کرده، چینش کلمات شعرمان را آن گونه پایه ریزی کنیم؛ مثلا  مفاعیلن مفاعیلن فعولن را بصورت فعولن فاعلن مستفعلن فع به کار ببریم ویا به این شکل:  فعولن فاعلاتن فاعلن فع.  در این تقطیع ها با توجه به اختلاف ارکان و بویژه به دلیل وجود رکن تک هجاییِ فع در پایان، دوبیتی، قابلیت بیش تری در بسته و کوبشی بودن خواهد داشت.
     تقطیع وزن دوبیتی به شکل زیر هم امکانپذیر است؛
    فعولن فاعلن فعلن فعولن؛اما به نظر نگارنده، این تقطیع به رساییِ دو شیوه ی قبلی در این باره نیست؛ یعنی مثلا در رسانشِ کوبشِ پایانی، کوبشی همانند بُرِشِ وزنیِ فعولن فاعلاتن فاعلن فع ندارد. به هر حال،
     انعطاف پذیریِ موجود در اشکال تقطیع وزن دوبیتی، نشانه ای از قابلیت چنین وزنی بعنوان وزن برگزیده ی قالب دوبیتی است.    
     وزن چهاررکنی رباعی هم که دارای چهاررکن است، خوانش های متفاوت از لحاظ چینش ارکان دارد؛ مثلا وزن مستفعلُ مستفعلُ مستفعلُ فَع را که تا حدود زیادی دارای تشابه ارکان است، می توان به این صورت هم خواند: مفعول مفاعیلُ مفاعیل فَعَل و همچنین به این صورت: فعلن فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلن و نیز بصورت: مستفعلُ فعلن فَعَلن مفتعلن و به همین قیاس.
    وزن قالب رباعی برای استفاده ی کوبشی در مصراع پایانی، وزنی بسیار مناسب است و حتی به گمان نگارنده، بهتر از وزن قالب دوبیتی است؛ چراکه وزن دوبیتی در مقایسه با وزن رباعی، زیادی آرامش بخش است؛ اما وزن رباعی دارای حد قابل قبول - و البته نه بیش از حدی-  هیجان می باشد. باتوجه به این که اوزان رباعی و دوبیتی از قرن ها پیش بعنوان اوزان رسمی این دوقالب به کار رفته اند و هنوز هم رواج دارند، کاربرد هریک از آنها برای قالب سروش،  قابل قبول به نظر نمی رسد؛ چراکه در صورت استفاده از هریک، علاوه بر تداخلی که در وزن قالب ها وارد می آید، موقعیت مصراع ویا مصراع واره ی پایانی سروش برای پایانی مناسب از دست می رود و انتظار به ادامه ی شعر خواهد بود؛ چون وزن رباعی و تا حدودی وزن دوبیتی به نام این دوقالب چهارمصراعی هستند .
    اوزان چهاررکنی دیگر هم تا جایی که نگارنده جستجو کرده است، هیچکدام  برای قالب سروش، مناسب تر از  وزن فاعلاتن مفاعلن فعلات نیستند و اصلا استفاده از وزنی چهاررکنی  برای چنین قالبی ممکن است قدری دست و پاگیرباشد؛ مخصوصا  وقتی وزن سه رکنی خوش آهنگ ویژه ی سروش را در اختیار داریم.
          از امتیازات این وزن بعنوان وزن گزینش شده برای قالب سروش می توان به این موارد اشاره کرد:
    1. سه رکنی بودن
    که نه محدودیتِ ناشی از کوتاهی اوزان دو رکنی در آن است و نه مثل اوزان چهاررکنی، طول زیادی دارد که طول زیاد باعث دشواری در پایان بخشیِ مناسبِ مصراع آخر می شود.
    1.  
    2. کوتاهی وزن  با استفاده از ده و گاهی یازده هجا 
    این وزن در  اصل،  ده هجایی است و در شیوه ی فرعی که در رکن آخر آن بجای فعلات و یا فعلن که دو هجایی اند، از فَعَلات ویا فَعَلنِ سه هجایی استفاده می شود، به یازده هجا می رسد؛ البته با توجه به این که از نظر عروضی، فعلنِ دو هجایی و فَعَلنِ سه هجایی عملا با هم برابرند، به نظر می رسد که نیم وزنِ یازده هجاییِ این قالب هم در عمل، برابر با ده هجاست.
    ویژگی مشترک قالب های دوبیتی، رباعی، پریسکه و سه گانی، کوتاهی و در واقع فشردگی آنهاست و قالب سروش با برخورداری از وزنی شگفت انگیز که با تمام کارآمدی اش تنها از ده هجا و گاهی یازده هجا استفاده می کند، موقعیت ممتازی در بین همه ی این قالب ها دارد؛ چراکه پریسکه و سه گانی، بدون وزن ویژه اند و وزن و نیم وزن های رباعی معمولا از یازده تا سیزده هجا دارند و در میان این چهار نام، بهترین حالت از آنِ دوبیتی است که وزنی یازده هجایی دارد (نه این که ده هجایی) . همچنین از مقایسه ی وزن ویژه ی قالب سروش با سایر اوزان پرکاربرد شعر فارسی هم که معمولا دارای تعداد هجاهای بیش تری هستند، فشردگی ویژه ی این وزن شگفت انگیز، بارزتر می شود.
    3 - تنوع ارکان
    با داشتن سه رکن فاعلاتن، مفاعلن و نیز رکن فعلن ویا همان فعلات که این تنوع رکنی باعث گنجانده شدن انواع مختلفی از کلمات دارای هجاهای گوناگون می شود.
    4- شتاب متعادل و ملایمت
    این وزن به دلیل شتاب متعادل و ملایمت، وزن بسیار مناسبی برای قالب سروش است که در سومین مصراع باید هم به اوج برسد و هم ترمز کند؛ بعنوان مثال، وزنی مثل مفعول مفاعلن فعولن به دلیل هیجان و شتاب بیش تر نمی تواند مثل وزن  فاعلاتن مفاعلن فعلن که ملایمت بیش تری دارد، از عهده ی پایانبخشیِ ناگهانی برآید و در همان جا، ترمز کند .
    از وزن ویژه ی قالب سروش که بگذریم، ممکن است اوزانی را بیابیم که تا حدود زیادی برای کوبش پایانی، کارآمد باشند و نگارنده، این وزن را یافته است:
    مفتعلن فاعلات مفتعلن فع.
     
    این وزن با بهره مندی از خوش آهنگیِ به دست آمده از  تنوع نسبی در ارکان، داشتن هیجانی متعادل و بویژه به دلیل برخورداری از رکن کوبنده ی فع در پایان، وزن مناسبی برای قالبی همچون سروش به نظر می رسد؛ اما با داشتن چهار رکن و سیزده هجا، در مقایسه با وزن فاعلاتن مفاعلن فعلات، از فشردگی قابل انتظار، برخوردار نیست .
     
    5- قرار داشتن در میان اوزان رایج
    یکی از رایج ترین اوزان شعر فارسی، همین وزن و نیم وزن های مربوط به آن است و این خود، دلیل مهمی درباره ی مقبولیت ویژه ی این وزن زیبا در شعر خوش آهنگ فارسی است.
    در مقام مقایسه می توان این وزن را مثلا با وزن مفاعلن فعلاتن فع در کنار هم آورد . وزن مفاعلن فعلاتن فع
    نیز  سه رکنی و دارای ارکان متفاوت و حتی دارای رکن پایانی تک هجایی فع با قابلیت مناسب کوبشی است و حتی تعداد هجاهایش نه هجا بیش تر نیست و اگر فَعَلاتن را به فعلاتن تبدیل کنیم حتی هشت هجایی است؛ اما آن مقبولیتِ وزن فاعلاتن مفاعلن فعلات را ندارد و جایگاهش در میان اوزان پرکاربرد شعر فارسی به هیچ روی با مقام وزن ویژه ی سروش، همانندی ندارد.
    (برگرفته از کتاب سفیر شعر فارسی- نوشته ی محمدعلی رضاپور)

    ارسال پیام خصوصی اشتراک گذاری : | | | | |
    این پست با شماره ۸۹۶۷ در تاریخ دوشنبه ۲۸ آبان ۱۳۹۷ ۰۲:۲۲ در سایت شعر ناب ثبت گردید

    نقدها و نظرات
    تنها کابران عضو میتوانند نظر دهند.



    ارسال پیام خصوصی

    نقد و آموزش

    نظرات

    مشاعره

    کاربران اشتراک دار

    محل انتشار اشعار شاعران دارای اشتراک
    کلیه ی مطالب این سایت توسط کاربران ارسال می شود و انتشار در شعرناب مبنی بر تایید و یا رد مطالب از جانب مدیریت نیست .
    استفاده از مطالب به هر نحو با رضایت صاحب اثر و ذکر منبع بلامانع می باشد . تمام حقوق مادی و معنوی برای شعرناب محفوظ است.
    0