مناسب خوانی در آواز ایرانی
و بیان لحن و حالت دستگاه و آوازها
برخورد روحیه هنردوست ایرانی با طبع ظریف و نکته سنج اصفهانی ها ، منجر به این بیان هنری گردیده که سال ها پیش در مجالسی ( به خصوص در اصفهان ) هرگاه موقعیت خاصی پیش می آمد ، خواننده خوش صدایی که آگاهی از ردیف و اشعار بسیار زیادی داشته ، شعری مناسب با آن واقعه یا آن حال و هوا را با آواز متناسب با آن ، به صورت بداهه و ناگهانی میان جمع اجرا می کرده است که چنین اجرایی مناسب خوانی نام گرفته است.
البته غیر از اصفهان این رسم در بین شهرهای دیگر ( مثلا در آذربایجان ) روایاتی داشته است. سنت بایاتی خوانی میان ترک های اصیل آذری ، نمونه ای از همین مناسب خوانی است. بایاتی های (دوبیتی ها) آذربایجان الفاظ بی تکلف و روانی هستند که عشق ها و آرزوهای مردم آذربایجان را در محتوا و مضمون خود جای داده اند. بایاتی ها در حقیقت پایه و اساس کلام موسیقی فولکولور آذربایجان را تشکیل می دهند و تنوع و رنگارنگی مضمون ، یکی از جنبه های برجسته بایاتی ها است. در اینجا خاطره ای از استاد اقبال آذر ، بی ارتباط با مناسب خوانی ها نیست :
همانطور که می دانید ، اقبال آذر شهردار تبریز بوده است و در یکی از سفرهای رضاشاه به تبریز ، رضاخان در مواجه با اقبال آذر ، با حالتی کنایه آمیز رو به اقبال می گوید : " مثل اینکه پیر شدی اقبال ؟ " اقبال هم با صدای ۶ دانگ در سن ۸۰ سالگی دستگاه نوا را با مطلع : " مرنجان دلم را که این مرغ وحشی ... " درآمد و اجرا می کند و رضاخان را با آواز خویش متاثر می کند. نمونه دیگری از مناسب خوانها ، استاد تاج اصفهانی بودند. یکی از دلایل مهم در مناسب خوانی آشنایی با اشعار تعلیمی در ردیف آوازی است. همچنین آشنایی با زمان مناسب برای هر دستگاه و آواز نیز مهم است. مثلا اینگونه نقل می کنند که آواز دشتی مناسب برای غروب و عصر ، دستگاه سه گاه قبل از طلوع آفتاب و دستگاه چهارگاه به هنگام طلوع آفتاب و ... می باشد.
ایزدخواستی - استاد تاج اصفهانی - علیرضا افتخاری
البته این چنین تقسیم بندی زمانی برای آوازها ، شاید امروز که نوع محیط و سیستم زندگی دگرگون و متفاوت شده است ، زیاد قابل فهم و درک نباشد ولی ... حتی رنگ دیوارها و سالن اجرا ، حضار و مستمعین آواز و نوع نورپردازی و دکور و ... همه و همه در اجرای آواز و درک آن بر شنونده ، تاثیر بسزایی دارد. آشنایی با لحن و حالات متفاوت هر دستگاه و آواز نیز یکی از مهمترین عوامل در اجرای مناسب آواز ایرانی است. در پایان به طور خلاصه لحن و حالت هر دستگاه و آواز را بیان می کنم :
دستگاه شور : شور آوازى است که با ذوق مشرقى‌ها موافق و سهل و موردپسند عمومى است و شور از جذبه و لطف خاصى برخوردار است که بسیار شاعرانه و دلفریب است. آواز شور ریشهٔ عمیقى در فرهنگ ایرانى دارد که بیانگر تصوف و عرفان ایرانى است.
آواز افشاری : افشاری ، آواز متأثرکننده و دردناک است که سخن از درد و اندوه درونى دارد. آواز مناجات و راز و نیاز با معبود یگانه میباشد. افشاری آوازی تامل برانگیز است که انسان را به فکر وا می دارد و شاید به همین دلیل از این آواز برای خواندن مناجات استفاده میشود.
آواز دشتی : این آواز را آواز چوپانى نیز نامیده‌اند. این آواز با آن که غم‌انگیز و دردناک است؛ در عین حال بسیار لطیف و ظریف است. غم و حزنی که در آواز دشتی وجود دارد می تواند ناشی از فراق یار ، رنج و سختی زمانه یا حتی از عشق به میهن و وطن پرستی و ... باشد. در خواندن این آواز احساس نقش مهمی را ایفا می کند.
آواز ابوعطا : انسان با گوش دادن به ابوعطا کمی به فکر فرو می رود و به مسائل فلسفی پیرامونش می اندیشد. به این ترتیب تا اندازه ای می توان نتیجه گرفت, کسانی که بیشتر به آواز ابوعطا علاقه دارند و آن را بیشتر از سایر دستگاهها گوش می دهند, انسانهای نسبتا گوشه گیر اند که دراویش هم از آنها مستثنا نیستند. ( برگرفته از سایت ۴مضراب )
دستگاه ماهور : ماهور آوازى است با وقار و ابهت و شوکت خاصى به شنونده القا مى‌کند و آهنگ‌ساز براى بیان شجاعت‌ها و دلیرى از این آواز استفاده مى‌کند. ماهور چون قرین موسیقى فرنگى است، بین جوانان جایگاه خاصى دارد. اما در مجموع آواز ماهور طرب‌انگیز و شاد مى‌باشد.
آواز بیات ترک : مانند ابوعطا مورد توجه عامه است و در ملودی های عرفانی و درویشی مورد استفاده قرار می گیرد و در وصل به معبود توانایی زیادی دارد.
دستگاه سه گاه : آواز سه‌گاه ریشهٔ کاملاً ایرانى دارد. البته سه‌گاه در میان ترک‌ها استعمال زیادى دارد و آنها در خواندن این آواز مهارت زیادى دارند. اما فارسى‌زبان‌ها آن را طور دیگرى مى‌خوانند. در هر دو، آواز با حزن و اندوه همراه است و با تأثیر و تألم بسیار همراه است.
دستگاه همایون : همایون آوازى است باشکوه و مجلل، آرام و در عین حال بسیار زیبا و دلفریب. برطبق قول مرحوم خالقی ، همایون ناصحى است مشفق و مهربان که با کمال شرم و آزرم با مستمعین خود مکالمه و درد دل مى‌کند و با بیانى شیوا چنان نصیحت مى‌کند و پند مى‌دهد که هیچ سخنران را این مهارت و استادى نیست.
آواز بیات اصفهان : بیات اصفهان از آوازهاى قدیم ایرانى است. آوازى است جذاب و گیرا ؛ این آواز ریتمى بین شادى و غم دارد.
دستگاه چهارگاه : چهارگاه را می توان دستگاهی محسوب کرد که مانند پیری فرزانه دارای روحی بلند و عرفانی است و احساسات عالی انسانی را در کنار خصایص و محسنات انسانی صبور و شکیبا دار است.از ناکامی ها و نا امیدی ها اشک غم می ریزد و در شادی ها و خوشی ها اشک شوق و سرور. این دستگاه، بهترین گزینه برای ساخت قطعات و تصانیف ملی میهنی و حماسی است به طوریکه به زیبایی می تواند حالت شوق و افتخار وصف ناپذیری را در شنونده بوجود آورد. ( برگرفته از سایت ۴مضراب )
دستگاه نوا : آوازى است در حد اعتدال که آهنگى ملایم و متوسط دارد، نه زیاد شاد و نه زیاد حزن‌انگیز. نوا را آواز خوب گفته‌اند و معمولاً در آخر مجلس مى‌نواختند. معمولاً اشعار عارفانه مثل اشعار حافظ را براى نوا انتخاب مى‌کنند که تأثیر بسیار زیادى در شنونده ایجاد مى‌کند.
ارسال پیام خصوصی اشتراک گذاری :
|
|
|
|
| 
ارسال پیام خصوصی
محمدرضا آزادبخت
علیرضا حاجی پوری باسمنج راوی عشق 
جمیله عجم(بانوی واژه ها) 
و درودبرخواهرعزیزم 
سیاوش آزاد
محمد شریف صادقی
محمد علی نعمتی (حقیر) 
